مقاومت دارویی و علل آن
دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی
رمضان ماهی است که ابتدایش رحمت ، میانه اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم است.
پیامبر اعظم (ص)
این مقاله را با سخنانی از بزرگان آغاز می نماییم:
انسان ها اگر ارزش زمان رامی دانستند هیچگاه کفش بندی نمی خریدند "عمر" کوتاه ولی بسیار ارزشمند است قدر ش را بدانیم.
انیشتن
2 چیز انسانیت را در وجود انسان از بین میبرد:
فریاد ، وقتی باید سکوت کرد. سکوت ، وقتی باید فریاد زد. برتراندراسل
عجیب است که مردم چقدر برای مبارزه با شیطان تلاش می کنند، اگر همین انرژی را صرف عشق ورزیدن به همنوعان خود کنند، شیطان در تنهایی خود خواهد مرد. هلن کلر
بدان که نماز زیاد خواندن کار پیرزنان است و روزه فزون داشتن صرفه ای نان است و
حج نمودن، تماشای جهان است و اما نان دادن کار مردان است. خواجه عبدا.... انصاری
مقاومت دارویی چیست؟
استفاده نامناسب و غیرمنطقی از داروها شرایط مساعدی برای میکروارگانیسمهای مقاوم فراهم می آورد تا تولید مثل و گسترش یابند. برای مثال زمانی که یک بیمار دوره درمانی ضدمیکروبی تجویز شده را کامل سپری نمی کند یا اینکه داروی آنتی بیوتیک با کیفیت پایین استفاده می شود، میکروارگانیسم مقاوم می تواند ایجاد شده و گسترش یابد.
مقاومت دارویی عبارتست از مقاومت میکروارگانیسم به یک داروی آنتی بیوتیکی که قبلا به آن حساس بوده است. میکروارگانیسم مقاوم قادر به مقابله در برابر اثر داروهای آنتی بیوتیکی می باشد و درمان های استاندارد غیرموثر بوده و عفونت باقی می ماند. مقاومت دارویی نتیجه سوء استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی است و زمانی ایجاد می شود که میکروارگانیسم جهش یافته یا به طور اکتسابی ژن مقاوم ایجاد می شود.
چه عواملی باعث مقاومت دارویی میشود؟
- عدم هماهنگی بین المللی جهت درک یکسان از پاسخ به درمان
- نبود یا ضعف سیستم مراقبت و پایش
- ناکافی بودن سیستم های تائید داروهای تهیه شده
- روشهای ضعیف پیشگیری و کنترل عفونت
- کمبود امکانات تشخیصی، دارویی و واکسیناسیون و توسعه ناکافی محصولات جدید، عواملی هستند که منجر به مقاومت دارویی می شود.
چرا مقاومت دارویی مورد توجه جهانی است؟
مقاومت دارویی کشنده است:
عفونتهای ایجاد شده توسط میکروارگانیسمهای مقاوم اغلب به درمانهای استاندارد پاسخ نداده و باعث افزایش طول مدت بیماری و خطر مرگ و میر بالا می شود.
مقاومت دارویی کنترل عفونت های بیمارستانی را مختل می کند:
مقاومت دارویی اثربخشی درمان را کاهش می دهد. بنابراین به صورت بالقوه باعث انتشار میکروارگانیسمهای مقاوم به سایر افراد می شود.
مقاومت تهدیدی است به برگشت به دوران قبل از کشف آنتی بیوتیک:
خطر بسیاری از بیماریهای عفونی غیر قابل کنترل شده و سیر رسیدن به درمان صحیح را منحرف می کند.
مقاومت دارویی هزینه مراقبتهای سلامت را افزایش می دهد:
زمانی که عفونتها به داروهای خط اول درمان مقاوم می شوند از درمانهای گران قیمت تری باید استفاده شود. افزایش دوره بیماری و درمان خصوصا در بیمارستان ، هزینه درمانی و بار مالی را به خانواده و اجتماع افزایش می دهد.
مقاومت دارویی دست آوردهای مراقبت سلامت در اجتماع را به خطر می اندازد:
مقاومت دارویی دستیابی به داروهای جدید را درمعرض خطر قرار می دهد. بدون داروهای ضدمیکروبی موثر جهت مراقبت و پیشگیری از عفونت، موفقیت درمان هایی هم چون پیوند اعضا ، شیمی درمانی ، سرطان و جراحی های بزرگ کاهش می یابد.
مقاومت دارویی امنیت سلامت را به خطر انداخته و اقتصاد و تجارت را نابود می سازد:
توسعه تجارت جهانی و گردشگری اجازه می دهد تا میکروارگانیسم های مقاوم، به سرعت در کشورها و قاره ها گسترش یابد.
چند نکته در رابطه با مصرف منطقی داروها
از پزشک خود بپرسید چگونه می توان از داروها بطور صحیح و اصولی استفاده کرد
هرگز داروی مصرفی خود را به دیگران توصیه نکنید ، حتی اگر علائم بیماری وی مشابه بیماری شما باشد
داروهای تجویز شده توسط پزشک را طبق دستور و تا پایان دوره درمان بطور کامل مصرف کنید.
در صورت بروز عوارض جانبی پس از مصرف داروی تجویز شده توسط پزشک، دارو را خودسرانه قطع نکنید، بلکه با پزشک یا داروساز مشورت نمایید.
از مصرف داروها و هورمونها برای تغییر وزن و بدنسازی استفاده نکنید و بجای آن با یک کارشناس تغذیه مشورت نمایید
مکمل های غذایی را خودسرانه مصرف نکنید و در صورت نیاز آنها را فقط از داروخانه های معتبر تهیه نمایید
درمصرف دارو به توصیه های افراد نا آگاه نظیر آرایش گران، مربیان ورزشی و تبلیعاتافراد سودجو و فرصت طلب توجه نکنید که تنها پزشکان و داروسازان منابع مورد اعتماد جهت تجویز دارو و تنها داروخانه ها مراکز مورد اعتماد برای تهیه دارو هستند
هرگز از نسخه فرد دیگر استفاده نکنید.
از پزشک کودک تان در مورد راههایی که علائم ناراحت کننده ای چون آبریزش بینی و خارش گلو را بدون مصرف آنتی بیوتیک برطرف می کنند سوال نمایید.
طولانی تر از زمان تعیین شده آنتی بیوتیک مصرف نکنید.
آنتی بیوتیکها را طبق دستور پزشک و سر وقت مصرف کنید.
هیچگاه به محض احساس بهبودی، خودسرانه دارو را قطع نکنید زیرا باقی مانده باکتریها در بدن زنده مانده و هنگامی که این باکتری تکثیر شود توانایی تغییر در ساختار خود را خواهد داشت و این امر مانع از تاثیر آنتی بیوتیک قبلی بر آن می شود و برای اثربخشی باید نوع آن را تغییر داد که خود هزینه درمان را بالا می برد.
سازمان بهداشت جهانی ( WHO ) مبارزه با مقاومت ضد میکروبی را به عنوان شعار برای روز جهانی بهداشت 2011 انتخاب نموده است. در این روز سازمان بهداشت جهانی بیانیه ای بین المللی برای متمرکز نمودن تلاش ها جهت مقابله با گسترش مقاومت دارویی انتشار می دهد و یک بسته سیاست گذاری 6 ماده ای به دولت ها پیشنهاد می دهد.
سازمان بهداشت جهانی به همه گروه های درگیر شامل سیاست گذاران، برنامه ریزان ، جامعه ، بیماران ، پزشکان ، داروسازان، داروخانه ها و کارخانه های داروسازی توصیه می نماید تا مسئولیت پذیری در مبارزه با مقاومت دارویی ضد میکروبی داشته باشند و به مسئولیت خود عمل کنند.
تا به امروز در 64 کشور جهان ، سل مقاوم به دارو به طور گسترده وجود دارد.
درصد بالایی از عفونت های بیمارستانی توسط باکتری های به شدت مقاوم به آنتی بیوتیک ها ایجاد می شود.
مقاومت به داروهای نسل اول ضد مالاریا در بسیاری از کشورهای با شیوع بالای مالاریا گسترش یافته است.
مقاومت در درمان عفونت ایدز HIV نیاز به توجه اضطراری و فوق العاده دارد.
سیپروفلوکساسین در حال حاضر تنها دارویی است که سازمان بهداشت جهانی جهت درمان اسهال خونی توصیه می کند. چراکه امروزه به آنتی بیوتیک هایی که قبلاً موثر بوده اند مقاومت ایجاد شده است.
مقاومت دارویی در درمان گونوره ( سوزاک ) مشکل جدی بشمار میرود. عفونت گنوکوکی غیرقابل درمان، منجر به افزایش میزان بیماری و مرگ ومیر خواهد شد و دستاوردهای بدست آمده در کنترل عفونتهای منتقله جنسی را معکوس می کند.
مقاومت آنتی بیوتیکی
آنتی بیوتیک یک منبع با ارزش دارویی است که برای درمان عفونت های باکتریایی مورد استفاده قرار می گیرد و استفاده از آن در انسان و حیوانات تنها با تجویز پزشک و کارشناسان بهداشتی مجاز است و باید در یک دوره درمانی کامل استفاده شود.
بیماری های عفونی همواره یک تهدید جدی برای سلامت محسوب می شوند. با کشف آنتی بیوتیک، مرگ ناشی از بیماری های عفونی کاهش قابل ملاحظه ای داشته است؛ ولی با استفاده نابجای آنتی بیوتیک و مقاومت در برابر آن، این بیماری ها در حال بازگشت هستند. با توجه به افزایش مقاومت در برابر آنتی بیوتیک، جهان نیاز مبرمی به تغییر الگوی مصرف و تجویز این منبع با ارزش دارویی دارد. در صورتی که مصرف دارو با همین الگو باقی بماند، حتی تولید و توسعه داروهای جدید نیز نمی تواند مانع از افزایش مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک باشد. علاوه بر عدم استفاده خودسرانه از آنتی بیوتیک، اقداماتی برای کاهش گسترش عفونت از طریق واکسیناسیون منظم، شستن مرتب دست ها و توجه به بهداشت مواد غذایی ضروری است.
مقاومت ضد میکربی
مقاومت ضد میکروبی Antimicrobial resistance) )به مقاومت یک میکروارگانیسم (شامل باکتری، قارچ، ویروس و انگل) در برابر داروهای ضد میکروبی، برای درمان عفونت ناشی از آن گفته می شود. زمانی که این میکروارگانیسم ها نسبت به داروهای ضد باکتری، ضد قارچ و ضد ویروس مقاوم شوند، داروهای استاندارد بی اثر می شوند، عفونت در بدن باقی می ماند و به راحتی منتقل می شود. تکامل گونه های مقاوم یک پدیده طبیعی است و زمانی رخ می دهد که میکروارگانیسم به اشتباه تکثیر شود یا صفات مقاوم بین چند میکروارگانیسم رد و بدل شود. استفاده مکرر و نابجا از آنتی بیوتیک، یکی از مهمترین دلایل افزایش باکتری های مقاوم به دارو هستند. باید درنظر داشت که آنتی بیوتیک فقط قادر به درمان عفونت های باکتریایی است و به هیچ عنوان در برابر عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی، گلودرد و آنفلوآنزا موثر نیست.
چرا مقاومت در برابر درمان های ضد میکروبی به یک نگرانی جهانی بدل شده است.
مقاومت در برابر آنتی بیوتیک به یک معضل جهانی بدل شده و همین امر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را به ایجاد کمپینی برای مقابله با این معضل وا داشته است.
در سال 2012 میلادی، سازمان جهانی بهداشت گزارشی را مبنی بر افزایش مقاومت به داروهای ایدز ارایه کرد. این گزارش پیام آور این مطالب بود که کنترل این بیماری مهلک با داروهای رایج، اثربخشی کمتری دارد و باید به سمت داروهای پرهزینه تر حرکت کرد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، نسبت بالایی از باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک که سبب عفونت های شایعی مانند عفونت های دستگاه ادراری، ذات الریه و عفونت های خون می شوند،وجود دارند. ناکار بودن دارو نسبت به عفونت به معنای افزایش نرخ ناتوانی و مرگ و تحمیل هزینه های هنگفت در حوزه بهداشت است.
حقایقی در مورد مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک
مقاومت در برابر آنتی بیوتیک به بزرگترین تهدید سلامت جهانی و امنیت غذایی تبدیل شده است.
-مقاومت در برابر آنتی بیوتیک تمام افراد جهان را با هر سنی تهدید می کند.
- درمان بیماری های عفونی مانند سل و ذات الریه بر اثر افزایش مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک بسیار دشوار تر از قبل شده است.
-مقاومت در برابر آنتی بیوتیکی یکی از مهمترین دلایل بستری طولانی مدت در بیمارستان است و بودجه سنگینی را به بیمار و جامعه تحمیل می کند.
- یک مطالعه جدید نشان می دهد عفونت های مقاوم در برابر دارو در حال افزایش هستند و پیش بینی می شود که قربانیان آن روز به روز افزایش یابد و تعداد مرگ و میر ناشی از آن در سال 2050 میلادی، بیشتر از سرطان باشد.
-ایکولای (E. coli)، مالاریا و سل در سال جاری حدود 700 هزار قربانی داشتند که در صورت عدم درمان و اتخاذ راهکارهای موثر، این آمار به 10 میلیون نفر می رسید.
-عفونت های مقاوم در برابر دارو نه تنها بیماران بیشتری را به سمت مرگ هدایت می کند؛ بلکه در سطح جهانی هزینه ای حدود 100 تریلیون دلار دربرخواهد داشت.
-آنتی بیوتیک های استفاده شده در شاخه کشاورزی، عامل اصلی این معضل است.
-در بسیاری از کشورها، آنتی بیوتیک های استفاده شده در حیوانات، بیشتر از انسان است.
-ضایعات شرکت های تولید کننده داروهای ضد میکروبی که اغلب وارد آب می شوند نیز یکی دیگر از معضلات جدی در این زمینه است.
مهمترین راهکارهای مقابله با معضل باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک
- افزایش اطلاعات در زمینه بیماری ها، درمان های رایج و اثر بخشی داروها
برای اولین قدم باید اطلاعات دقیقی در مورد درمان های رایج و اثر بخشی آن به دست آورد تا بتوان موارد نابجای استفاده از آنتی بیوتیک را تشخیص داد؛ زیرا همانطور که گفته شد، مصرف نابجا یا خود سرانه آنتی بیوتیک، مهمترین علت مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک است.
- توقف استفاده از آنتی بیوتیک در مزارع و دامداری ها
استفاده از آنتی بیوتیک در مزارع و دامداری ها، یکی از مهمترین روش های انتقال به انسان است. در بسیاری از کشورها راهکارهایی برای جلوگیری از آنتی بیوتیک در مزارع، دامداری ها و حوضچه های پرورش ماهی صورت گرفته است.
- عدم تجویز آنتی بیوتیک در بیماری های انگلی، قارچی و ویروسی
- استفاده از دوره کامل آنتی بیوتیک
- توسعه داروهای مختلف
زمانی که آنتی بیوتیک نتواند تاثیر کند، نتیجه این خواهد بود که :
- بیماری طولانی تر میشود. - بیماری پیچیده تر میشود.
- مراجعه متعدد به پزشک یا حضور طولانی در بیمارستان را به دنبال خواهد داشت.
- نیاز به داروهای گرانتر و سمی تر خواهد بود.
- چه بسا عفونت های مقاوم منجر به مرگ ایجاد شود.
شعارهای هفته سلامت جهانی
امروز اقدام نکنیم فردا بهبودی نخواهد بود.
مقاومت دارویی امنیت سلامت را به خطر انداخته و اقتصاد و تجارت را نابود می سازد.
مقاومت دارویی هزینه مراقبت های سلامت را افزایش می دهد.
مقاومت دارویی دستاوردهای مراقبت سلامت در اجتماع را به خطر می اندازد.
نگاهی به آمار های مصرف دارویی در ایران و جهان
هر ایرانی 4 برابر میانگین جهانی دارو مصرف می کند.
در ایران در 50 درصد نسخه های داروئی ، آنتی بیوتیک تجویز می شود.
میانگین مصرف داروی تزریقی در ایران 46 درصد است در صورتی که این میزان در دنیا 11 درصد است.
مصرف خودسرانه دارو ، شایعترین علت مسمومیت در جهان است.
سالانه 1/1 بیلیارد دلار در جهان صرف درمان و بررسی مشکلات ناشی از عوارض دارویی می شود.
مصرف زیاد آنتی بیوتیک در دوره شیرخوارگی ، احتمال ابتلا به بیماری های التهابی روده را در نوجوانی افزایش می دهد.
ایران از لحاظ مصرف دارو جزو 20 کشور برتر دنیا است و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد.
سالانه بیش از 10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو در ایران گزارش می شود.
هم اکنون در گروه دارویی ها ، آنتی بیوتیک ها بیشترین مقدار ریالی داروها را دارد و حدود 13 درصد کل بازار دارویی را داروهای آنتی بیوتیک تشکیل می دهد.
عوارض ناشی از دارو، پنجمین عامل مرگ و میر در آمریکا و چهارمین عامل مرگ و میر در اروپاست.
با توجه به روند تکامل سریع باکتری ها و میکروب ها، اکثر پزشکان نمی دانند داروهایی مورد استفاده برای مقابله با بیماری ها تا چه زمانی جواب می دهد و این مساله آن ها را آزار می دهد. دانشمندان استرالیایی به روشی جدید برای مقابله با این مشکل دست یافته اند.
مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها یا مقاومت دارویی، یکی از مهم ترین مسائل قرن بیست و یکم است که باید آن را جدی گرفت؛ اما متأسفانه توجه شایانی به این موضوع نمی شود.
برخی از دانشمندان معتقدند که اهمیت این موضوع با اهمیت پدیده تغییر اقلیم یکسان است. طبق گزارش منتشر شده در سال ۲۰۱۴، مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها ۳۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تا سال ۲۰۵۰ به کام مرگ می کشاند.
مصرف بی رویه دارو و خود درمانی
خود درمانی در کادر غیرپزشکی جامعه به عنوان یک معضل سلامتی شناخته شده است. خود درمانی رفتاری است که طی آن شخص سعی می کند بدون کمک و نظر افراد حرفه ای، بیماری و یا مشکل سلامت خود را برطرف نماید .خود درمانی رفتاری شایع در جهان است و تخمین زده می شود که حدود 83 درصد ایرانیان به صورت خودسرانه دارو مصرف می کنند.
علائم بالینی و آزمایشگاهی مقاومت دارویی
بروز علائم مقاومت دارویی، عدم تحمل داروها و مسمومیت دارویی، به گونه ای که لازم به قطع درمان باشد، از علل اصلی تغییر رژیم درمانی ضدرتروویروسی میباشند. درصورتیکه عوارض غیرقابل درمان یک داروی خاص مشخص شده باشد میتوان به جای آن دارو از یک داروی معادل که آن عوارض را نداشته باشد استفاده نمود به عنوان مثال جایگزینی استاوودین به جای زایدوودین (درصورت بروز آنمی) . درحالیکه اگر تغییر رژیم به دلیل بروز علائم مقاومت باشد لازم است که از یک رژیم کاملا جدید حداقل سه داروی جدید استفاده شود. این علائم شامل:
1- بروز علائم عفونت های فرصت طلب جدید یا علائم بدخیمی که نشانگر پیشرفت بالینی بیماری است. این موضوع باید از علائم سندروم بازسازی ایمنی که در سه ماه اول شروع درمان ضدرتروویروسی ممکن است رخ دهد افتراق داده شود. در حالت اخیر، علائم، بیانگر نارسایی درمان نبوده درمان عفونتهای فرصت طلب بدون ایجاد تغییر در رژیم درمانی ضدرتروویروسی، باید به شکل معمول صورت پذیرد. سندروم بازسازی ایمنی بدنبال شروع درمان ضدرتروویروسی بروز میکند ممکن است که با علائمی نظیر بیماریهای فرصت طلب ظرف چند هفته اول شروع درمان نمایان شود.
2. بروز مجدد عفونت های فرصت طلب قبلی
3- بروز یا عود علائم بالینی مرحله 3 شامل سندروم تحلیل منتشر ( generalized wasting syndrome)، اسهال مزمن، تب طول کشیده بدون توجیه و غیره.
4. بازگشت تعداد سلولهای CD4+ به میزان پیش از شروع درمان بدون اینکه عفونت یا عامل دیگری توجیه کننده این افت تعداد سلولها باشد.
5. افت بیش از 50% در سطح سلولهای CD4+ بدون اینکه دلیل موجهی برای موضوع مشخص شده باشد.
درصورتیکه تشخیص شکست درمان تنها براساس شمارش CD4+ صورت میگیرد، لازم است که درصورت امکان شمارش CD4 تکرار و کاهش آن اثبات شود.
مسافر شب های رمضان، پرواز ت بی خطر، امیدوارم توشه ات فراوان و سهم سوغات من، دعای شب های قدر شما باشد. التماس دعا
عفونت های بیمارستانی یک معضل مهم
Nosocomial Infection
عفونت های بیمارستانی هر روز قربانی میگیرد.
دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی
به نام آنکه که قلم در کف انسان نهاد و بر حرمت آن قسم یاد کرد .
n تعریف :عفونت هایی که در بیماران بعد از بستری در بیمارستان یا ترخیص ظاهر می شوند به طوری که قبلا”در فرد وجود
نداشته ویا در زمان پذیرش ٬بیماری وی دردوره کمون نبوده است
فقط بیماری هایی که بعد از 72-48ساعت در بیمارستان آشکار می شوند به عنوان عفونت بیمارستانی قلمداد می شوند.
عفونتهای بیمارستانی نه تنها به بیماران بلکه به هر فردی که با بیمارستان تماس دارد اعم از کارمندان وعیادت کنند گان و غیره انتقال می یابد.
Community –acquired infection
عفونت های میکروبی که در 48 ساعت اول بستری شدن در بیمار ظاهر شوند عفونت اکتسابی از جامعه در نظر گرفته می شوند، مثلا دربیماریکه به علت شکستگی پا مراجعه کرده و پزشک در معاینه متوجه سرفه مکرر+ و دفع خلط میگردد ومیگوید بیمار باید برای پنومونی نیز درمان شود. پیامد این داستان:
منجر به افزایش مدت اقامت بیمار در بیمارستان می شود .
باعث افزایش هزینه های بیمارستان برای بیمارمی گردد .بیمار روزهای کاری خود را از دست می دهد .
منجر به ازدست رفتن تخت های بیمارستان ازلحاظ بهره گیری کیفی از تخت های بیمارستانی می شود .
پرسنل نیز در معرض خطر هستند .
عوامل گسترش عفونت در میان بیماران بستری:
ایمنی کاهش یافته در میان بیماران
افزایش تعداد روش های پزشکی و تکنیکی تهاجمی
انتقال باکتری های مقاوم به دارو در میان بیماران بستری
حساسیت بیشتر بیماران به دلیل بیماری اولیه خود
عمل های جراحی پیچیده و طولانی مدت و استفاده از جریان خون خارج بدنی
استفاده از داروهای فرونشاننده ی دستگاه ایمنی
تراکم بیماران در بیمارستان
کمبود کادر پیراپزشکی و پرستاری
شدت بیماری زمینه ای
مبتلایان به عفوت های دیگر
موقعیت بیمارستان ویا اتاق عمل جراحی
تغذیه و سن ومدت زمان اقامت در بیمارستان
شایعترین محل های عفونت بیمارستانی:
Urinary tract 40% عفونت های ادراری
Pneumonia 20%پنومونی
Surgical site 17% محل های جراحی شده
Bloodstream (IV) 8%تزریقات وریدی
شرایط لازم برای رخداد عفونت:
1- منبع عفونت بیماریزا 2- مسیری برای انتقال 3- میزبان حساس
مخازن عفونت (Reservoirs) :
محلی است که عامل عفونی می تواند در آنجا زنده مانده ، رشد و تکثیر یابد و منتظر بماند تا بتواند به میزبان حساس منتقل شود. مخازن شایع عفونت عبارتند از انسان ، حیوان ، گیاهان ، خاک ، آب ، مواد آلی ، وسایل بیجان.
در بیمارستان مخازن شایع عفونت عبارتند از : بیماران ، پرسنل پزشکی ، تجهیزات و محیط
برای کاهش مخازن عفونت از دستورالعمل های زیر استفاده کنید:
مواد پانسمان : پانسمان آلوده و خیس را تعویض کنید.
سوزن های آلوده : سرنگ ها و سوزن های بدون درپوش را در ظروف مقاوم به سوراخ شدن قرار دهید.
مواد آلوده : این مواد را در کیسه های نفوذناپذیر قرار دهید.
سطح میزی که در مجاورت تخت بیمار قرار دارد را پاک و خشک کنید (bedside unit) .
محلول های داخل بطری : وقتی درب بطری را باز کردید تاریخ آن را یادداشت کنید ؛ درب آن را محکم ببندید ؛ بیش از مدت زمان لازم ، درب آن را باز نگذارید.
زخم های جراحی : مسیر لوله های درناژ کننده و کیسه های جمع کننده مواد تخلیه شده ، باز باشند.
ظروف و کیسه ها: ظروف را به صورت روتین تخلیه کنید.
میزبان حساس به عفونت:
عواملی که باعث مساعد شدن زمینه عفونت در بیماران می شوند شامل:
1- کاهش مقاومت فرد به علت انجام عمل جراحی 2--داشتن بیماری عفونی یا مزمن 3- داشتن زخم و آسیب
4-مصرف بی رویه داروها 5-تکراردر انجام روشهای تشخیصی ودرمانی تهاجمی 6- تجویز درون وریدی
منابع عمده عفونت های بیمارستانی:
بیماران آلوده محیط بی جان دست های کارکنان یا پزشکان
دستهای کارکنان
دستها عامل عمده ای در انتقال عفونت های بیمارستانی هستند.
از هر 5نفر کارمند بیمارستانی 1نفر عوامل بیماریزای مقاوم به درمان در دستهایش دارد.
نشستن دست قبل وبعد از تماس با هر بیمار احتمال انتشار عفونت بیمارستانی را بالا می برد.
محیط بی جان:
ابزار وتجهیزات تنفسی آلوده ٬وسایل جراحی یا پانسمان آلوده٬ شیشه شیر آلوده٬ نگهداری گلدان های گل در بخشهای جراحی وسوختگی٬ تشک های مرطوب ٬ هوا یا غذای آلوده شده در بیمارستان ٬ منبع ارگانیسم های عفونی هستند.
عفونت های اندوژنendogenous infection ( داخل بدن)
به علت میکرو ارگانیسمهای موجود دربدن خود بیمار است.
میکروارگانیسم های موجود در بدن (استافیلوکک- سودوموناس-کاندیدا) به صورت فلور طبیعی وجود داشته ومعمولا ایجاد بیماری نمی کنند ولی اگربه هر علتی مقاومت بدن انسان کم شود و یا از مکان طبیعی خود خارج شوند مثلا وارد زخم ها یا بافت های دیگر شود موجب عفونت می شوند.
عفونتهای اگزوژن exogenous infection (خارجی)
عامل عفونت خارج از بدن و توسط افراد، وسایل ، آب وهوا ومواد غذایی وارد بدن بیمار می شود
خاصیت عفونت زایی بالایی دارند. به چندین دارو مقاوم شده اند.
خطرناکترین عوامل میکروبی عفونت های بیمارستانی:
اشرشیا کولی E.coli
استافیلوکوک آرئوس سودومونا
|
آقای حسن رسولی مهندس مکانیک ایرانی در تورنتو در بیمارستانی بستری شدن و متاسفانه زندگی ایشون به کمک دستگاهها بستگی داره . بیمارستان اعلام کرده که میخواهد دستگاهها رو قطع کنه چون هزینه اش بالاست . ولی خانم پریچهر سلاسل همسر ایشون که خودشون هم پزشک هستن علائم امیدبخشی رو در شوهرشون شناسایی کردن و چند پزشک دیگه هم این موضوع رو تایید کردن و به بازگشت ایشون به زندگی عادی ایمان دارن و در مبارزه برای جان آقای رسولی نیاز به کمک یک وکیل دارن که در دادگاه دهم دسامبر امسال برای ادامه نفسهای پاره قلبشون با بیمارستان بجنگه .
|
|
وجود مسیری برای انتقال
پوست مجرای تنفسی مجرای گوارشی مجرای ادراری
پوست:
سد طبیعی بدن با استفاده از کاتتر های درون سیاهرگی شکاف برمیدارد وهرچه بیشتر در موضع بمانند موارد بیشتری از عفونت موضعی وباکتریمی را به وجود می آورند
سوختگی ها یا زخمهای جراحی به علت نقص در سد دفاعی باعث تهاجم میکروارگانیسم ها به بدن فرد می شوند.
مجرای تنفسی
رایج ترین عامل پنومونی بیمارستانی ٬ استفاده از لوله داخل نای است چون از سدهای طبیعی پوشش بدن عبور کرده و ورود میکروارگانیسمها را از طریق ذرات موجود درهوا به درون مجرای تنفسی مقدور می سازد
مجرای گوارشی : از طریق آشامیدن یا خوردن آب وغذای آلوده حاصل می شود.
ارگانیسم ها اغلب همراه با عفونت های اکتسابی از جامعه (سالمونلا-ویروس هپاتیت A -روتاویروسها )در ارتباط هستند.
عفونت مرتبط با سوند ادراری
اشرشیا کولی استرپتوکوک فوکالیس سودومونا آئروژینوزا
عفونت مجاری ادراری
شایعترین عامل بیماریزا در آن E.coli است ومنشا اندوژن دارد.
این عفونت در اثر قرار دادن وسیله (سوندادراری) در مجرای ادراری ٬مثانه یا کلیه بروز می کند.
پیشگیری:
در هنگام تعبیه سوند از روش استریل وسیستم بسته استفاده شود.
جز در مواقع ضروری از سوند و یا ابزار پزشکی استفاده نشود. مدت زمان ماندن سوند در مثانه (7-10روز)رعایت شود.
عفونت زخم جراحی : ا ستافیلوکوک آرئوس اشرشیاکولی استرپتوکوک فوکالیس
چرکی شدن زخم ها
زمان بروز چرک در زخم 7-3 روز بعد ازعمل جراحی است . عفونت می تواند اندوژن یا اگزوژن باشد.
عامل موثردر رویداد زخم نوع عمل٬ مدت زمان آن٬ مهارت جراح یا وضعیت سلامت بیمارمی باشند
پیشگیری
انجام عمل به روش استریل و با استفاده از ابزار استریل تجویز آنتی بیوتیک قبل از عمل جهت جلوگیری از بروزعفونت
عفونتهای مرتبط با پنومونی
کلبسیلا پنومونی سودومونا آئروژینوزا اشرشیا کولی انواع انترو باکتر
پنومونی
عفونت مجرای تحتانی تنفسی بالاترین میزان مرگ ومیر را در بین عفونت های بیمارستانی دارد.
عامل آن ورود ارگانیسم های فلور حلق و گلوی بیماران از طریق تهویه مصنوعی یا بیهوشی به داخل ریه وعدم توانایی در تهویه موثر و یا عفونتهای ویروسی(آنفلوانزا) به خصوص درکودکان و سالمندان می باشد
پیشگیری :
انجام روشهای استریل در زمان پانسمان نای یا استفاده از تنفس مصنوعی ساکشن ترشحات
پوزیشن 30 درجه سر تخت بالاتر باشد . برونکوسکوپی برای تخلیه ترشحات تغییر پوزیشن هر 2 ساعت
عوامل مرتبط با سوند درون عروقی
استافیلوکوک آرئوس استافیلوکوک اپیدرمیس انواع کاندیدا
باکتریمی ( باکتری درخون)
تهاجم میکرواگانیسم به خون اغلب به علت وسایل یا کانول داخل سیاهرگی می باشد.
نوک کانول درون سیاهرگی٬محل قراردادن آن ٬ضدعفونی نکردن کافی پوست قبل از تعبیه کانول عامل عمده بروز التهاب چرکی وریدها است.
پیشگیری
تعویض کانول هر72-48 ساعت یک بار پوشاندن وثابت کردن محل تزریق با پوشش استریل
انجام تکنیک های استریل در هنگام تزریق
میزان بروز عفونتهای بیمارستانی در کشورهای توسعه یافته 10-5 درصد و در کشورهای در حال توسعه بالای 25 درصد است . میزان صدمه اقتصادی ناشی از آن حدود سالانه 8 میلیارد دلار در یک کشور با در آمد متوسط است.
با رعایت اصول بهداشت دست در بیمارستانها تا 80 درصد از آمار عفونتهای بیمارستانی کاسته می شود.
پیشگیری از عفونت در بیمارستان
احتیاط های استاندارد
اولین نوع برخورد برای مراقبت از کلیه بیماران بستری در بیمارستان و اولین راهبردهای پیشگیری از عفونت بیمارستانی
احتیاط بر اساس انتقال
احتیاط بر اساس انتقال
برای ارگانیزم هایی که به دنبال تماس پوست به پوست منتقل می شوند .
عفونتهای گوارشی : کلستریدیوم دیفیسیل –اکولای – شیگلا – هپاتیت A – روتا ویروس
عفونتهای تنفسی : پاراآنفلوانزا
عفونتهای پوستی : دیفتری پوستی – تب خال – زرد زخم – سلولیت – زخم های فشاری – گال – پدیکولوز – زونا –، زگیل
احتیاط های استاندارد در تمای مستقیم
شستشوی دست ها استفاده ازدستکش و ماسک ، گان ، محافظت از چشم
پیشگیری از برخورد نوک سوزن و اجسام نوک تیز پیشگیری از پاشیدن ترشحات و مایعات بدن
بهداشت دست
پرستاران نباید ناخن مصنوعی داشته باشند چون محل مناسبی برای کلونیزاسیون استافیلوکوک هاست .
بلندی ناخن مناسب 0/25 اینچ یا 0/6 سانتی متر باشد .
حلقه های ازدواج عامل انتقال استاف آرئوس ، کاندیدا و باسیل های گرم منفی است .
بعد از خارج کردن دستکش ها حتما باید دستها شسته شوند چون محیط گرم دستکش محل کلونیزاسیون میکروارگانیسم های بیمارستانی است
احتیاط بر اساس انتقال
هموفیلوس آنفلوانزا نوع b مننژیت – پنومونی – اپیگلوتیت – سپسیس
نایسریا مننژیتیدیس ( مننژیت – پنومونی – مایکوپلاسما – سیاه سرفه – پنومونی طاعونی – فارنژیت – پنومونی – مخملک – آدنوویروس – آنفلوانزا- اوریون – پاروویروس B19
سل ریوی ،آبله مرغان ، سرخک ، زونای منتشر، SARS ، HIV با زونای منتشر ، آبله،
اتاق با فشار منفی در بسته لازم است . فیلتر HEPA لازم است تا جریان هوا حداقل 6 بار در ساعت تعویض شود . در تمام اوقات پرسنل باید در این موارد ماسک بزنند.
این مقاله را با سخنانی از بزرگان پایان میدهیم:
کسی آینده دارد که فردایش با امروز متفاوت است. دکتر علی شریعتی
از امروز کاری به فردا ممان چه دانی که فردا چه گردد زمان حکیم ابوالقاسم فردوسی
از این پس همه چیز این جهان تکراری ست جز.......... مهربانی نیما یوشیج
آسمان فرصت پرواز بلندی ست ولی قصه اینست چه اندازه کبوتر باشی فریدون مشیری
من از این دنیا دریافتم که اونیکه راحت تر می گفت اشتباه کردم اعتماد به نفسش بالاتر بود و اونیکه صدایش آرامتر بود حرف هایش با نفوذ تر بود ........... دکتر محمود حسابی
خدایا:
آفریدی رایگان روزی ام دادی رایگان پس بیا مرز رایگان که تو خدایی نه بازرگان
خواجه عبدا... انصاری
خواص دارویی یونجه و شبدر
دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی و سم شنا سی
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ ..... «الصّائم فى السّفر فى شهر رمضان کالمفطر فیه فى الحضر.»
گیاه یونجه را به دلیل دارا بودن انواع ویتامینها، مواد معدنی و پروتئینها سلطان گیاهان مینامند.
یونجه، گیاهی است غریب که امروزه در اذهان عمومی تنها به درد علوفه دام میخورد، درحالیکه در گذشته استفادههای فراوان از این گیاه پرفایده میشده است.این گیاه که عمدتاً در آسیا کشت میشود از اولین گیاهان دارویی شناختهشده برای بشر است.
(یونجه) که در فارسی به آن «اسپست باغی»، «سپست»، «سبیس» یا «درفا»، در افغانستان «اسپیشتا» و در ترکی بدان «یونجه»، به رومی «میدیکی»، به مصری «قضب» و به عربی «رطبه» یا همان «فصفصه» گویند، گیاهی است علفی، پایا و از تیره پروانهواران و همدسته شبدرها که ارتفاع آن تا یک متر میرسد. دارای ساقههای بلند و برگچههای نازک، نوکتیز و بیضی شکل. گلهایش غالباً بنفش، کوچک یا گاهی زردرنگ است و به شکل سیر، میوه «یونجه» مانند صدف بوده و دانه داخل میوه مانند لوبیا ولی کوچکتر از آن است. «یونجه» ریشهای بسیار عمیق دارد که تا 3 متر به عمق زمین نفوذ میکند، در نتیجه ویتامینها و مواد معدنی را از خاک تهیه میکند. این گیاه از علفهای خوب مراتع است و بهترین نوع آن سبز املس (نرم) است.
این گیاه در اکثر نقاط جهان رشد میکند و به صورت وحشی در بعضی نواحی معتدل آسیا و شمال آفریقا میروید که انواع و اقسام دارد. مزاج یونجه تازه در آخر اول گرم و تر و خشک آن، گرم و خشک است و قوتش تا 5 سال باقی میماند.
یونجه از نظر تغذیه عمومی غذایی کامل است که چاق میکند و آهن بسیاری دارد و خوردن آن تمام اعضای بدن را تقویت میکند، «یونجه» در درمان ضعف عمومی، ضعف بنیه، کمخونی و اعصاب مفید است و مغز و ستون فقرات را قوت میبخشد. این گیاه خوراکی با خواص تغذیهای فوقالعاده، منبع غنی از ویتامینهای B ,K ,E ,D ,A و همچنین املاح معدنی نظیر کلسیم، اسیدفولیک، منیزیم، پتاسیم به حساب میآید و البته مصرف خشک آن تأثیرگذارتر خواهد بود.
از دیگر فواید گیاه یونجه این است که حاوی مقدار قابلتوجهی پروتئین است. علاوه بر این ریشه گیاه یونجه قابلیت آن را دارد که تا عمق 18 متری زمین هم پیشروی کرده و ویتامینها و مواد معدنی بیشتری را از خاک جذب کند.
بررسیهای گذشته حاکی از آن است که مصرف گیاه یونجه میتواند در پاکسازی روده از مواد سمی موثر باشد. همچنین گیاه یونجه کلسترول بد راکاهش میدهد و در تصفیه خون نقش دارد.
مروری بر خواص یونجه
یونجهی پخته ملین و خشک آن قابض است، تازه آن نفاخ و افزاینده شهوت است.
مداومت در خوردن شربت یونجه چاقکننده و ضماد کوبیده آن با عسل محلل ورم سرد و با سرکه محلل ورم گرم است.
خوراک آن شیر و منی را زیاد میکند به خصوص تخم یونجه.
مقدار ویتامین C آن 2 برابر «جعفری» و 4 برابر «لیموترش» است و ویتامین A آن از «شب کوری» جلوگیری میکند.
یونجه همچنین مقداری ویتامین D داشته و سرشار از ویتامین K است که خوردن آن از خونریزی جلوگیری میکند و پخته آن برای رفع یبوست مفید است.
ضماد پخته یونجه روزی 2 بار جهت رعشه مفید است.
ترکیبات شیمیایی
ترکیبات شیمیایی یونجه بر حسب آن که عمل تجزیه روی این گیاه جوان (قبل از گل دادن) یا در آغاز گل دادن و یا پس از پیدایش گل انجام گیرد تفاوت مینماید. به طوری که در گیاه جوان، مقدار پروتئینها زیادتر از آغاز گل دادن و برعکس مواد سلولزی و هیدراتهای کربن آن کمتر است. آنزیمهای بسیاری در یونجه یافت میشود که از آنها میتوان به اینورتاز و پکتیناز اشاره کرد. «یونجه» شامل حدود 20 درصد پروتئین میباشد. علاوه بر اینها حاوی هیدراتهای کربن، دیاستازها، نوعی ساپوتین با اثر عطسهآور، ستنها، دو ماده رنگی، اسید فسفریک و ویتامینهای مختلف است. در خاکستر آن مقدار زیادی آهک، پتاس، اسید فسفریک، کمی منیزیم، آهن و به مقدار جزئی «آرسنیک» و «سیلیس» است.
روش تهیه شربت یونجه
برای تهیه شربت یونجه 300 گرم یونجه خشک را در یک لیتر آب میجوشانند تا نصف شود، سپس آن را با فشار صاف نموده و با 900 گرم قند یا شکر شیرین کرده روزی 200 تا 300 گرم مصرف کند.
یونجه را میتوان دم کرده و آن را به صورت چای نوشید. همچنین میتوان این گیاه را به صورت کپسول و همچون قرصهای مولتیویتامین روزانه مصرف کرد.
ترک اعتیاد با یونجه
روش پزشکان قدیم ایران در معالجه اعتیاد، ساختن داروهایی بود که معتاد را نسبت به خود اعتیاد متنفر و حساس میکرد و برای این کار معمولاً از تعفن یونجه، افسنتین و چند گیاه دیگر استفاده میکردند. اخیراً داروسازان سنتی هند یونجه تازه را خرد کرده 2 ماه در الکل خیسانده و بعد یک استکان آن را با مقداری آب موقع خماری به معتاد میخورانند و بعد دستور میدهند که از ماده مورد اعتیاد خود استفاده کند. محلول الکلی یونجه به علت داشتن ماده صابونی (ساپونین) شخص را ناراحت کرده و نسبت به ماده مورد اعتیاد متنفر و بیزار میسازد و تا مدتی زیاد از آن بدش میآید. این روش سابقاً در ایران برای درمان اعتیاد به الکل بود، اکنون برای معالجه معتادان به تریاک و سیگار و حتی هروئین به کار رفته و نتایج عالی داده است.
خواص عرق یونجه
یونجه طبیعت معتدل دارد. معالج رعشه و ناراحتیهای عصبی ، چاقکننده ، نیروبخش کاهش قند خون ، ضد شبکوری ،
درمان نرمی استخوان ، تصفیه کننده خون ، نرمکننده سینه ، قابض ، ازدیادشیرمادران ، قاعدهآور ، موثر در ترک اعتیاد و دارای ویتامین A و B
روش مصرف
سه فنجان در طول روز میل شود.
شَبدَرها متعلق به جنس تریفولیم (Trifolium) جزء مهمترین گیاهان علوفهای خانواده لگومینز (Leguminous) در مناطق معتدل و مرطوب است که از نظر علوفهای و مرتعی دارای ارزش بسیار زیادی است و در تغذیه دامها نقش بسزایی دارند. شبدرها گیاهی سه برگچهای اند و به همین خاطر اسم علمی آنها از دو کلمه لاتین "Tria" به معنی سه و "Foliaa" به معنی سه بر گچهای گرفته شدهاست. تعداد گونههای شبدر در دنیا حدود ۳۰۰ گونه ذکر شده که از این تعداد ۲۵ گونه از نظر کشاورزی مهم است که از این تعداد فقط ۹۹ گونه آنها از جمله شبدر زیر زمینی به صورت تجارتی کشت میشوند. بیشترین پراکنش شبدرها در منطقه مدیترانه است، به طوری که در منطقه اورآسیا ۱۶۰-۱۵۰ گونه، آمریکا ۶۵-۶۰ گونه و در آفریقا ۳۰-۲۵ گونه گزارش شدهاست. بر اساس تحقیقات بانک ژن گیاهی و ذخایر توارثی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر تعداد گونههای تاکنون شناخته شده شبدر در ایران حدود ۵۴۴ گونهاست که از این تعداد دو گونه شبدر ایرانی (Trifolium resupinatum) و شبدر برسیم (Trifolium alexandrium) به صورت وسیع کشت میشوند.
خصوصیات کلی شبدرها
تمام شبدرها در آب و هوای خنک بهترین عملکرد را دارند. در بین شبدرها شبدر سفید از همه مقاوم تر است. میزان قند در شبدرها بیش از یونجهاست و سطح برگ بیشتری نسبت به یونجه دارند اما مقاومت شبدرها به شوری کمتر از یونجهاست و نیاز آبی شبدرها نیز کمتر از یونجهاست. البته باید توجه داشت که شبدرها به لحاظ کمیت تولید در سطح پایین تری از یونجه قرار دارند و میزان مواد غذایی قابل هضم یونجه از شبدرها بیشتر است. گیاهان علوفهای تیره بقولات از نظر عمق ریشه به شکل زیر هستند: ریشه شبدر سفید<ریشه شبدر قرمز به صورت کلی تفاوت شبدرها با یونجه این است که:
شبدر، گیاه بومی مناطق مدیترانه است که از طریق پرندگان، باد، آب و حیوانات در بقیه نقاط پخش می شود. این گیاه بنشنی انواع متعددی دارد.پرمصرف ترین نوع شبدر، شبدر قرمز، سفید و بنفش است.
این گیاه حاوی ماده کانی لازم برای ترشح هورمونی بدن است. بنابراین مصرف مکرر آن تعادل هورمونی ایجاد می کند.
برای آرامش اعصاب مفید است.
حاوی ایزوفلاونوئید و آنتی اکسیدان و ماده ای با خاصیت ضدتوموری است.گرگرفتگی و بدخلقی ناشی از علایم یائسگی زنان را از بین می برد.
به طور موثر کبد و خون را تصفیه می کند.
دم کرده آن برای درمان انواع سرطان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
ضماد تهیه شده آن برای درمان غده های سرطانی قابل استفاده است.روند پیری پوست را کند می کند. میزان انرژی را بالا می برد.
در کشورهای چین و روسیه از آن به عنوان دارو برای درمان گرفتگی و عفونت سیستم تنفسی استفاده می شود.
با افزایش جریان خون در رگ ها، گردش خون و فشار خون را بهبود می دهد.
باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود.
سرفه، سرماخوردگی و ناراحتی معده را درمان می کند.
کلسیم موجود در آن، با افزایش دادن تراکم استخوان مانع از پوکی استخوان می شود.
شبدر قرمز و خواص دارویی آن
ترکیبات شیمیایی:
گل شبدر دارای مواد شیمیایی مانند تریفولین،ایزوتریفولین و اسانس روغنی می باشد. این گیاه دریای املاح معدنی مانند سلیس، آهن، فسفر، گوگرد، پتاسیم، منیزیم، منگنز، روی،مس، سرب، نیکل و کوبالت می باشد.
شبدر قرمز از نظر طب قدیم ایران سرد و تر است.
مهمترین خاصیت شبدر قرمز ضد سرطان بودن آن است.
2 ) تمیز کننده خون و بدن است
3) سرفه را برطرف می کند
4) دردهای عضلانی را برطرف می کند
5) تورم پوستی را از بین می برد
6) شبدر تازه بعنوان مسهل بکار می رود
7) درمان کننده آسم است
8) برای درمان آب آوردگی بدن مفید است
9) دل پیچه را برطرف می کند
10) برای درمان آرتروز، رماتسیم باید برگ شبدر را در روغن زیتون جوشانیده و روی قسمت های دردناک بمالید.
11) برای طول عمر و جلوگیری از بیماریهای قلبی شبدر قرمز بخورید.
12) تشنج را علاج می کند
برای التیام زخم ها، ضماد شبدر قرمز را روی زخم ها بگذارید
14) برای از بین بردن خارش شبدر را له کرده وروی پوست بمالید
طرز استفاده:
دم کرده: مقدار 30 گرم گیاه خشک را در یک لیتر آبجوش ریخته و به مدت 5 دقیقه دم کنید . مقدار مصرف آن یک فنجان سه بار در روز است.
جوشانده شبدر:
مقدر 50 گرم سرشاخه های گلدار شبدر قرمز را در مقداری شیر یا آب ریخته و بگذارید مدتی بجوشد و پس از سردشدن بصورت ضمادروی پوست و یا قسمتهای دردناک بدن بگذارید.
مضرات:
مقدار مصرف زیاد شبدر خطرناک است زیرا دارای اسید سیانیدریک می باشد ولی استفاده متعادل از آن هیچگونه خطری نداشته و بسیار مفید است.
خدایا مرا راهی ده که فقط به خانه تو برسم دستی ده که فقط در خا نه تو را بزنم
نگاهی که جز روی تو را ببینم و گوشی ده که جز صدای تو را نشنوم