خصوصیات فیزیکی وشیمیایی مواد موثره دارویی و20اصطلاح رایج صنعت داروسازی

                         خصوصیات فیزیکی وشیمیایی مواد موثره دارویی 

                                     و20اصطلاح  رایج صنعت داروسازی 

ای که با نامت جهان آغاز شد                دفتر ما هم به نامت باز شد

دفتری کز نام تو زیور گرفت                  کار آن از چرخ بالاتر گرفت                                                                                                                                                                

***************************************************************

 مروری بر نقش خصوصیات فیزیکی کریستالها در عملکرد اشکال دارویی

 کریستالیزاسیون در صنعت داروسازی اغلب برای خالص سازی مواد دارویی انجام می گیرد و نقش مهمی در پایداری و خصوصیات رهش دارو از اشکال دارویی نهایی دارد.

 پیشرفت های بدست آمده در سنتز مواد شیمیایی در زمینه کنترل ماهیت و خلوص داروها بوده و کنترل فرم فیزیکی و کریستالینیته مواد هنوز ضعیف میباشد

پایداری داروها در هیدرولیز                                       

علیرغم تمام دقت و حساسیتی که دامرفرمولاسیون، تولید آزمایشهای کنترل کیفیت داروها بکار برده میشود هیچ دارویی مطلقا" قادر به حفظ ویژگیهای استاندارد شده اولیه خود در زمان تولید انبوه نبوده البته هیچگاه چنین انتظاری هم وجود ندارد زیرا داروها به واسطه ماهیت شیمیایی خود همواره مستعد شرکت در فعل و انفعالاتی هستند که کم و بیش قادرند خصوصیات فیزیکوشیمیایی آنها را دستخوش تغییر قرار دهند و شدت این تغییرات نیز با ماهیت ماده یا مواد موثره، پتانسیل تداخل بین اجزاء فعال و غیر فعال فرمولاسیون،     پروسه تولید، شکل داروئی، نحوه بسته بندی، شرایط محیطی ومدت زمان سپری شده از لحظه تولید تا مصرف دارو در ارتباط است. 

پایداری و کیفیت محصولات دارویی

فساد شیمیایی اجتناب ناپذیر داروها در طول مدت نگهداری حتی اگر به ایجاد عوامل توکسیک منجر نشود لااقل با کاستن از مقدار مواد موثره، کارآیی و سودمندی بالینی دراو را تقلیل خواهد داد. از سوی دیگر کوچکترین تغییر در خصوصیات فیزیکی دارو ممکن است با تغییرات مهمی در فارماکوکنیتیک و فراهمی زیستی آن همراه باشد.

با توجه به امکان بروز وقایع نامطلوب از این قبیل در کلیه فرآوردههای دارویی و با در نظر گرفتن حساسیت دارو در امر درمان، واضح است که کاربرد هیچ دارویی بدون دردست داشتن اطمینان کافی از ایمنی و کارآیی بالینی آن توجیه علمی و اخلاقی نخواهد داشت و این    مهمترین هدفی است که در بحث ارزیابی پایداری داروها دنبال می شود.                 

پایداری را میتوان در توانایی یک دارو برای حفظ خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژیک درمانی و توکسیکولوژیک آن دانست.

بررسی تأثیر روش های مختلف خشک کردن و ترکیب های افزودنی بر روی خواص فیزیکی و شیمیایی داروها خشک کردن رایج­ترین روش­ نگهداری از گیاهان دارویی و معطر و حفاظت از ترکیبات بیوشیمیایی آنها است. آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که از بدن در برابر خسارات ناشی از رادیکال­های آزاد محافظت میکنند.     

ترکیبات اسانس و فعالیت آنتی اکسیدانی مرزنجوش به شدت تحت تاثیر روش خشک کردن قرار می­گیرد و در بین روش‌های خشک کردن، خشک کردن در سایه بهترین روش برای گیاه مرزنجوش بود تا ترکیب شیمیایی اش را حفظ کند.

            

                                                                                                                                                            ترکیبات اسانس و فعالیت آنتی اکسیدانی مرزنجوش به شدت تحت تاثیر روش خشک کردن قرار می­گیرد و در بین روش‌های خشک کردن، خشک کردن در سایه بهترین روش برای گیاه مرزنجوش بود تا ترکیب شیمیایی اش را حفظ کند.

تاثیرآلودگی های میکربی                                        

هر فراورده دارویی که در محیط داروخانه، بیمارستان و یا کارخانه ساخته شده باشد، ممکن است با میکروب‌هایی آلوده شود. این آلودگی می‌تواند از مواد اولیه منشأ گرفته باشد یا در حین ساخت فراورده وارد شود؛بنابراین بررسی خواص فیزیکی و شیمیایی و پایداری فراورده‌های ترکیبی حائز اهمیت است.

 به نظر می‌رسد که داروهای دست‌ساز در داروخانه از لحاظ میکروبی ممکن است آلودگی داشته باشند.                                                                       

بنابراین مشخصه هایی با دقت و اهمیت متفاوت بر اساس خطر ناشی از استفاده از فرآورده های دارویی استریل و غیر استریل و مواد خام مورد مصرف تدوین شده است. در مورد فرمولاسیون های غیر استریل موضعی و خوراکی و اجزای تشکیل دهنده آنها استانداردهای اجباری مشخص مانند آنچه در مورد استریلیتی مطرح می باشد وجود ندارد، بلکه در این قبیل موارد میزان  عاری بودن از میکروب هایی که موجب تجزیه مواد شده و یا منجر به ایجاد عفونت ناشی از مصرف دارو می شوند مورد ارزیابی قرار می گیرندکه متاسفانه در کشورهای مختلف دارای استانداردهای یکسانی نمی باشد.                                                                       

ساخت فرآورده های دارویی استریل

به نظر می رسد که اغلب آلودگی ها در طول نگهداری مواد اولیه در داروخانه پس از باز نمودن ظروف و یا در حین تهیه فرآورده پدیدار می شوند. از این رو توصیه می شود که داروخانه ها هنگام تهیه فرآورده های ساختنی دقت بیشتری در رعایت اصول بهداشتی به منظور کاهش آلودگی مبذول دارند.

شرایطی که باید در طول عمر قفسه ای محصول دارویی حفظ شود. 

پایداری : شیمیایی   ماده موثره تمامیت شیمیایی و قدرت و مقدار ذکر شده روی برچسب را مطابق مشخصات و محدوده های مشخص شده حفظ کند.

فیزیکی   خواص فیزیکی اولیه شامل : ظاهرا ،طعم و دلپذیری یکنواختی ، هموژنیتی،حلالیت و قابلیت سوسپانسیون پذیری حفظ شود .

میکروبیولوژیک   استریل بودن و مقاومت در برابر رشد میکروبی براساس الزامات تعریف شده باقی بماند ضمناً، کارایی موادضد میکروبی موجود در محصول باید در محدوده های تعریف شده باقی بماند. 

                                                                 سنجش پایداری دارو

مطالعات پایداری تسریع شده

مطالعات طراحی شده به منظور افزایش سرعت تخریب شیمیایی یا تغییر فیزیکی یک ماده دارویی یا محصول دارویی با استفاده از شرایط نگهداری شدید و سخت است  آزمایش تسریع شده به عنوان قسمتی از مطالعات پایداری رسمی (مطالعات پایداری دارای پروتکل) میباشد  .

 مطالعات پایداری بینابینی    Intermediate Testing

مطالعاتی که در شرایط ٣٠ ◦انجام می گیرد و به منظور افزایشی نسبی سرعت تخریب شیمیایی یا تغییرات فیزیکی مواد مؤثره یا محصولات دارویی طراحی می شوند. اصولاً مطالعات بینابینی برای مواد و محصولات دارویی طراحی می شوند نهایتاً شرایط   نگهداری آن ها در ٢۵ درجه سانتی گراد می باشد.

بعد از اخذ پروانه و ورود به بازار این مطالعات که به پایداری واقعی نیز مشهور است به مطالعاتی گفته می شود که در طول مدت عمر قفسه ای یک فرآورده دارویی و یک سال پس از آن در شرایط محیطی عادی آن منطقه انجام می پذیرد ودر صورت حفظ خواص کیفی محصول دراین مطالعات می توان در زمینه افزایش مدت عمر قفسه ای دارو قضاوت نمود.                       

On-going stability study test

20 اصطلاح رایج صنعت داروسازی 

API: Active Pharmaceutical Ingredient)

هر ماده یا مخلوطی از مواد است که در ساخت محصول دارویی مورد استفاده قرار می گیرد،  این مواد به عنوان منشأ اثرات محصول دارویی در تشخیص ، التیام ، کاهش ، درمان یا پیشگیری از بیماری یا تأثیر بر ساختار و عملکرد بدن در نظر گرفته شده اند                                                                                                                                                        

  مواد اولیه شیمیایی Chemical Raw MateriaL

به عنوان مخلوطی تعریف می شود که مطابق رویه خاصی تهیه می گردد. فرمولاسیون ها برای کاربردهای متفاوت و به دست آوردن شاخصهای مورد نظر محصول طراحی می شوند . مواد موثره دارویی وقتی در ترکیب قرار می گیرند موثرتر از آن هستند که به صورت مجزا مورد استفاده قرارگیرند                                                                                                   

روشهای بهینه تولید (GMP: Good Manufacturing Practice)

شامل کلیه ی ضوابط و اقداماتی است که منجر به تولیدی محصولاتی مطمئن و با کیفیت می گردد.. هدف از تدوین این ضوابط هدایت تولیدکنندگان برای استقرار حداقل شرایط خوب تولید، استمرار آن و تولید محصول با کیفیت و منطبق بر الزامات پروانه ساخت است و برای این‌که این اطمینان به‌وجود آید که محصولات تولید شده منطبق با  استانداردهای مناسب با کاربردشان، تولید و کنترل می‌شوند و نیازهای مصرف‌کنندگان را از نظر کیفیت، ایمنی و کارایی برآورده می‌سازند. اصول عوامل کنترلی هستند که بر کل عملیات تولید و کنترل کیفیت تمرکز دارند. رکن تولید محصول سالم می باشد که به ایجاد و نگهداری زیر ساختهای مناسب برای تولید شامل ماشین آلات ، محیط ، تجهیزات و نیروی انسانی می پردازد .

شکل فیزیکی یک دوز از یک ترکیب شیمیایی است که به عنوان دارو برای تجویز یا مصرف طراحی شده است. اشکال دارویی رایج شامل قرص، کپسول، شربت و … هستند. مسیر تجویز دارو به شکل دارویی بستگی دارد.

  

 ROA: Route of Administration )                               

 کنترل کیفیت QC: Quality Control

فرآیندی است که توسط آن کیفیت کلیه عوامل دخیل در تولید بررسی می شود. کنترل کیفیت مبتنی بر آزمایش محصولات است و بر کشف نواقص و گزارش به مدیران تصمیم گیرنده تأکید می کند.

تضمین کیفیت (QA: Quality Assurance)

به برنامه ای برای نظارت و ارزیابی سیستماتیک جنبه های مختلف یک پروژه ، خدمات یا تأسیسات برای اطمینان از رعایت استانداردهای کیفیت اشاره دارد. تضمین کیفیت برای جلوگیری یا به حداقل رساندن نواقص در حین تو لید یک فرآورده دارویی سعی در بهبود و تثبیت تولید و فرآیندهای مرتبط به آن را دارد.

 برگه آنالیز COA: (Certificates of Analysis)

خلاصه ای از نتایج آزمایشات نمونه های فرآورده ها یا مواد به همراه ارزیابی آنها برای تطابق با مشخصات اعلام شده است. این خلاصه شامل اطلاعاتی نظیر خواص فیزیکی و شیمیایی، تعیین مقدار ماده موثره، بررسی یکنواختی دوز و … است.                                             

روش آنالیز (MOA: Method of Analysis)

دستور العملی حاوی روش ها و فرآیندهای ارزیابی فرآورده ها یا مواد که معمولا بر پایه روش های فارماکوپه ای یا روش های طراحی شده داخل آزمایشگاهی انجام می شود                

                                                                              

اثربخشی Efficacy

 حداکثر پا سخی را که می توان با یک دارو حاصل کرد، توصیف می کند               

 قدرت اثر (Potency)

مقدار دارویی که برای تولید اثری خاص، مورد نیاز است.                                     

محصول نهایی  Finished Product))

به فرآورده دارویی اطلاق می شود که تمام مراحل تولید را تا بسته بندی نهایی گذرانده است.

مواد جانبی Excipient))

ماده ای است که در کنار ماده فعال یک دارو فرموله شده با اهدف ذیل به کار گرفته می شود: تثبیت طولانی مدت تر شرایط فرمولاسیون ، حجیم کردن فرمولاسیون های جامد که حاوی مواد فعال قوی در مقادیر اندک هستند، تقویت اثر درمانی ماده فعال در شکل نهایی دارو مانند تسهیل در جذب دارو ،کاهش ویسکوزیته یا تقویت حلالیت اجزا فرآورده. اکسپیان ها همچنین می توانند در فرآیند تولید برای کمک به مشکلات ماده فعال از جمله تسهیل در جریان پذیری پودر یا ممانعت از چسبیدن مواد بهم کمک کند، بعلاوه می تواند موجبات افزایش عمر قفسه ای دارو را فراهم آورند.                                                                                                

تولید  (Production) فرآیند ساخت داروها یا مواد موثره شیمیایی در یک فرآورده فارماسیوتیکال تعریف می شود.

(ماده موثره دارویی، فرمولاسیون، بسته بندی نهایی، همراه با کنترل کیفی حین تولید تا اتمام آن به عنوان یک محصول تمام شده است. به عنوان تولید داروها یا مواد شیمیایی در یک فرآورده فارماسیوتیکال با اثر دارویی تعریف می شود. این شامل کلیه فرآیندهای تهیه (ماده موثره دارویی) و کلیه مراحل دیگر  از دریافت مواد، پردازش و بسته بندی ، تا اتمام آن به عنوان یک تمام شده است.

فارماکوپه  ( Pharmacopeia)

فارماکوپه یک سند قانونی گردآوری شده از استانداردها و خصوصیات ویژه ترکیبات دارویی است که در یک کشور یا منطقه ملاک آنالیز و تولید است. به کمک این استانداردها و  خصوصیات تعریف شده؛ اصالت، درجه خلوص، پوتنسی و… برای یک ترکیب، معین می شود .

 نهادهای نظارتی   (Regulatory Agency)

به سازمان های ارائه دهنده پشتیبانی بالینی و نظارتی تخصصی در کلیه مراحل پیش از تولید، تولید و پس از تولید اطلاق می شود. کلیه مجوزها و بازرسی از طرف این سازمان ها انجام می شود. 

مسئول فنی   (Authorized Person)

شخصی که توسط یک نهاد ملی شناخته شده است و مسئولیت اطمینان از کیفیت تولید هر بچ از داروهای نهایی را مطابق با قوانین و مقررات مربوط به آن کشور دارد.                          

دستورالعمل های استانداردکاری  (Standard Operation Procedure: SOP)

دستورالعمل های (روش های) استاندارد کاری، دستورالعمل گام به گام نحوه انجام کارهاست. در دستورالعمل های استاندارد کاری، مراحل انجام کار به روشنی و به زبان ساده تشریح شده تا کارکنان بتوانند وظایف خود را به درستی انجام دهند.

افزایش مقیاس   (Scale Up)به تغییر فرآیند تولید دارو از مقیاس آزمایشگاه به مقیاسی که در آن تولید تجاری امکان پذیر باشد اطلاق می شود. این افزایش سایز به نحوی است که در عین حفظ نسبت ترکیبات و خواص دارو، فرآیند تولید صنعتی را به شکلی درست امکان پذیر می کند.                    

  جمع آوری دارو  (Recall)

فرآیندی برای برداشت یا حذف یک محصول دارویی از زنجیره توزیع دارویی به دلیل نقص در محصول ، شکایت از واکنشهای منفی جدی به محصول و یا نگرانی در مورد تقلبی بودن محصول می باشد. فراخوان ممکن است توسط تولیدکننده ، سیستم پخش یا نهاد قانونی صورت پذیرد. 

********************************************************************************

 زندگی موسیقی گنجشگ هاست                  زندگی باغ تماشای خداست

زندگی همین پرواز هاست           صبح ها ،  لبخندها، آوازها و .......................