اهمیت ونقش مهم ویتامین های D و K دربدن

                 اهمیت ونقش مهم ویتامین های  D و  K  دربدن

دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی مدرس فارماکولوژی در دانشگاه علوم پزشکی شاهد

هرچه داریم از خداست و هرچه توان داریم برای خدا باید خرج کنیم

با ادب خاص خود وارد این مهمانی بی مانند بشویم…        ماه رمضان بر شما مبارک

ویتامین D برای جذب و استفاده از کلسیم و فسفر، که هر دو برای سلامت استخوان‌ها ضروری هستند، مهم است. بدن می‌تواند ویتامین D را با قرار گرفتن در معرض نور خورشید تولید کند. منابع غذایی ویتامین D شامل ماهی‌های چرب، قارچ‌های معرض نور UV، و شیرهای غنی‌شده است.

ویتامین دی (Vitamin D) یک ویتامین محلول در چربی است که در مکمل‌های غذایی و بعضی از غذاها وجود دارد. همچنین به کمک نور خورشید در پوست ساخته می‌شود. به همین دلیل، به آن "ویتامین آفتاب" هم می‌گویند. 

منابع ویتامین دی

vitamin D مورد نیاز بدن از سه منبع تامین می‌شود:

۱. غذا

در پاسخ به این سوال که ویتامین D در چه چیزهایی وجود دارد، باید بگوییم که تعداد محدودی از غذاها به‌­ طور طبیعی حاوی vitamin D هستند. ماهی­‌های چرب (مانند سالمون و ساردین) از بهترین منابع آن محسوب می‌شوند. جگر گاو و زرده‌­ تخم‌مرغ هم مقدار کمی vitamin D دارند.

۲. نور خورشید

اگر در روزهای آفتابی حداقل ۲ بار در هفته، بین ساعت ۱۰ صبح تا سه بعد از ظهر، به مدت پنج تا ۳۰ دقیقه در معرض نور خورشید قرار بگیرید، می‌توانید ویتامین مورد نیاز خود را به دست آورید. با این حال، افراد مسن یا دارای پوست تیره بهره چندانی از نور خورشید نمی‌برند و بهتر است به غذا و مکمل‌ها متکی باشند.

ابری بودن هوا و استفاده از کرم ضدآفتاب (که برای اجتناب از سرطان پوست و پیر شدن پوست مهم است)، می‌تواند ساخت vitamin D را در بدن مختل کند.

  

۳. مکمل‌­های غذایی

اگر نتوانید ویتامین D مورد نیاز خود را از طریق نور خورشید و رژیم غذایی تامین کنید، باید به سراغ مکمل‌ها بروید. ۲ نوع مکمل vitamin D وجود دارد: ارگوکلسیفرول (vitamin D2) که از گیاهان به دست می‌آید و کوله‌کلسیفرول (vitamin D3) که در حیوانات یافت می‌شود. برای دریافت D2 به نسخه نیاز دارید، در حالی که D3 بدون نسخه در دسترس است. بدن vitamin D3 را راحت‌تر جذب می‌کند.

خواص ویتامین D

تحقیقات درباره خواص ویتامین دی نشان داده‌ است که این ماده مغذی در موارد زیر نقش مهمی ایفا می‌کند:

حفظ سلامت استخوان‌ها: در تمام مراحل زندگی، از دوران کودکی گرفته تا سالمندی، vitamin D برای داشتن استخوان‌های قوی ضروری است. چون به جذب کلسیم در روده کمک می‌کند

  

پیش‌گیری از بیماری ام اس (MS): ام اس در مناطقی که فاصله زیادی تا خط استوا دارند و کمتر از نور خورشید بهره می‌برند شایع‌تر است.

کاهش خطر ابتلا به دیابت: در بعضی از مطالعات مشاهده شده است که بین کمبود ویتامین D  و دیابت نوع ۲ ارتباط وجود دارد. با این حال، در مورد اثربخشی مکمل vitamin D برای پیش‌گیری از دیابت نوع ۲، مدارک کافی وجود ندارد.

کاهش وزن: میزان vitamin D در خون افراد چاق پایین‌تر از سایرین است، اما مشخص نیست که این موضوع از کمبود ویتامین D ناشی می‌شود یا علت دیگری دارد. با این حال، یک مطالعه روی افراد چاق مبتلا به کمبود ویتامین دی نشان داد که افزودن vitamin D به رژیم کم‌کالری می‌تواند کاهش وزن را تسهیل کند.

کاهش علائم افسردگی: ویتامین D در بهبود عملکرد مغز نقش دارد و بر اساس تحقیقات می‌تواند علائم افسردگی خفیف را کاهش دهد.

کاهش خطر سرطان روده: vitamin D احتمالا می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده، سینه و پروستات را کاهش دهد. اما برای نتیجه‌گیری قطعی به تحقیقات بیشتری نیاز است.

پیش‌گیری از زوال عقل: تحقیقات نشان داده‌اند که سالمندان مبتلا به کمبود ویتامین D، در مقایسه با سایرین، عملکرد ضعیفی در آزمون‌های حافظه، توجه و استدلال دارند. در مطالعات آتی باید تاثیر مکمل vitamin D در پیش‌گیری از زوال عقل یا کاهش سرعت پیشرفت آن بررسی شود.

کاهش احتمال ابتلا به بیماری قلبی: سطوح پایین ویتامین D با افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی مانند فشار خون بالا، نارسایی قلبی و سکته مغزی مرتبط است.

کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های شدید: اگرچه نتیجه مطالعات مختلف ضدونقیض است، اما به نظر می‌رسد که vitamin D احتمال ابتلا به آنفلوآنزا و کووید-۱۹ شدید را کاهش می‌دهد.

حمایت از سلامت سیستم ایمنی: افرادی که ویتامین D کافی ندارند ممکن است در معرض خطر ابتلا به انواع عفونت‌ها و بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید (روماتیسم)، دیابت نوع ۱ و بیماری التهابی روده (IBD) قرار داشته باشند.

کمبود ویتامین D

به طور کلی، ۲ دلیل اصلی برای کمبود ویتامین D وجود دارد:

دریافت ناکافی ویتامین از رژیم غذایی یا نور خورشید

ناتوانی بدن در جذب vitamin D

کمبود شدید vitamin D در کودکان باعث راشیتیسم می شود. علائم این بیماری عبارتند از: ضعف عضلانی، درد استخوان و بدشکلی استخوان‌ها و مفاصل. در بزرگسالان، علائم کمبود شامل موارد زیر است:

خستگی ، درد یا ضعف شدید استخوان‌ها یا عضلات ، پوکی استخوان

شکننده بودن استخوان‌ها، به ویژه در سالمندان

با توجه به نقش ویتامین دی در بدن، کمبود طولانی‌مدت آن عوارض زیر را ایجاد می‌کند:

مشکلات قلبی-عروقی ، مشکلات خودایمنی ، بیماری‌های عصبی ، عفونت ، عوارض بارداری

بعضی از سرطان‌ها، از جمله سرطان سینه، پروستات و روده بزرگ.

  

نحوه تشخیص کمبود ویتامین D

برای اندازه‌گیری سطح ویتامین D بدن یک آزمایش خون ساده وجود دارد که آزمایش ۲۵-هیدروکسی ویتامین D نامیده می‌شود. سطح نرمال ویتامین D می‌تواند از یک آزمایشگاه به آزمایشگاه دیگر متفاوت باشد، اما معمولا vitamin D کمتر از ۵۰ نانومول در لیتر (۲۰ نانوگرم در میلی‌لیتر) پایین تلقی می‎شود.

خوردن غذاهای حاوی vitamin D و افزایش مواجهه با نور خورشید می‌تواند تا حدودی کمبود ویتامین D را برطرف کند، اما در بیشتر موارد لازم است از مکمل استفاده کنید.

مسمومیت با ویتامین D

مصرف غذاهای غنی از vitamin D و مواجهه با نور خورشید بعید است که بتواند باعث مسمومیت شود. مسمومیت با ویتامین D غالبا به دلیل زیاده‌روی در مصرف مکمل‌های غذایی رخ می‌دهد. جدول زیر نشان می‌دهد که برای پیش‌گیری از مسمومیت حداکثر چه مقدار ویتامین می‌توانید دریافت کنید:

میزان vitamin D مورد نیاز بدن به سن بستگی دارد:

سن	ویتامین D دریافتی
شیرخواران ۰ تا ۱۲ ماهه	۱۰ میکروگرم در روز (۴۰۰ واحد بین‌المللی)
کودکان و نوجوانان ۱ تا ۱۸ ساله	۱۵ میکروگرم در روز (۶۰۰ واحد بین‌المللی)
بزرگسالان ۱۸ تا ۷۰ ساله	۱۵ میکروگرم در روز (۶۰۰ واحد بین‌المللی)
سالمندان بالای ۷۰ سال	۲۰ میکروگرم در روز (۸۰۰ واحد بین‌المللی)
زنان باردار یا شیرده	۱۵ میکروگرم در روز (۶۰۰ واحد بین‌المللی)

میزان شیوع کمبود ویتامین دی

با توجه به اینکه امروزه در جوامع مختلف مردم کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، کمبود ویتامین D در دنیا شیوع بالایی دارد. در یک مطالعه که در سال ۲۰۱۸ در مجله Nutrition and Health منتشر شد، ۵۶ درصد بزرگسالان ایرانی به کمبود ویتامین D مبتلا بودند.

از آنجا که تعداد کمی از غذاها ویتامین D کافی دارند و نور خورشید در بعضی از مناطق نمی‌تواند ویتامین مورد نیاز بدن را تامین کند، مردان و زنانی که برای دریافت این ویتامین فقط به رژیم غذایی خود متکی هستند ممکن است به کمبود آن دچار شوند. به همین دلیل، در سال‌های اخیر یکی از آزمایش‌های رایج در چکاپ‌های دوره‌ای، اندازه‌گیری سطح ویتامین D خون بوده است.

کلام پایانی درباره ویتامین D

ویتامین D فواید زیادی برای سلامتی دارد، به طوری که خطر ابتلا به بعضی از بیماری‌ها را کاهش می‌دهد، به بهبود خلق و خو کمک می‌کند و در کنترل وزن موثر است. بیشتر مردم به سختی می‌توانند vitamin D مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی دریافت کنند. از این‌رو، بسیاری از افراد به مکمل نیاز دارند. از آنجا که مصرف زیاد مکمل خطرناک است، قبل از مصرف آن باید با آزمایش خون ثابت شود که به کمبود ویتامین D مبتلا هستید.

در مورد فرق قرص ویتامین دی ایرانی با خارجی هم باید به بگوییم که هر ۲ محصول می‌توانند کمبود ویتامین را درمان کنند، اما ممکن است از نظر دوز با هم متفاوت باشند.

ویتامنk  

ویتامینKبه گروهی از ویتامین ها اشاره دارد که نقش مؤثری در لخته شدن یا انعقاد خون و سلامت استخوان ها دارند.

K  مخفف کواگولاسیون(یک کلمه آلمانی برای انعقاد یا فرآیند لخته شدن)است،ویتامینKیک ویتامین محلول در چربی است که بطور طبیعی در بعضی از غذاها وجود دارد و به عنوان یک مکمل غذایی هم در دسترس است.ویتامینهای محلول در چربی همراه چربیها جذب و در بافت چربی بدن و کبد ذخیره میشوندو همچنین مصرف ان ها با چربی باعث افزایش جذبشان می شود.ویتامین K شامل دو نوع ویتامینK1و ویتامینk2است.

 

نقش ویتامین K در بدن

آنزیم ماده‌ای است که سرعت واکنش‌های شیمیایی را در بدن بیشتر می‌کند و کوآنزیم ماده‌ای است که به عملکرد یک آنزیم کمک می‌کند. یکی از فواید ویتامین K این است که به عنوان یک کوآنزیم، به عملکرد آنزیم‌های موثر در ساخت پروتئین‌های موثر در فرایند لخته شدن خون و ساخت استخوان و آنزیم‌های ضروری برای سایر عملکردهای طبیعی بدن کمک می‌کند.

ویتامین K به طور طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد و ویتامین Kنوع 1 که شکل اصلی ویتامین K در رژیم غذایی است، بیشتر در سبزیجاتی با برگ سبز موجود است. و  ویتامین Kنوع 2 ، هم در بعضی غذاها وجود دارد و هم توسط باکتری‌های روده انسان تولید می‌شوند.

K1 (فیلوکینون)رایج ترین شکل ویتامینKاست و در گیاهان، به ویژه سبزیجات برگدار مانند کلم پیچ و اسفناج یافت می شود.

    

ویتامینK2 (مناکینون)

ویتامین هایk1(فیلوکینون)وk2(مناکینون)تفاوت اندکی در ساختار مولکولی با یکدیگر دارند.هر دو، کارکردی هماننددارند هر چند هنوزپژوهش های بسیاری لازم است تا تفاوت میان این دو به درستی دریافت شود.ویتامین کا۲نسبت به کا۱بهتر جذب می شود و مدت زمان طولانی تری در بدن ذخیره میماند.بدن می تواند مقداری از ویتامین کا۱را به کا۲تبدیل کند.

وظیفه ویتامین k2 در اصل انتقال کلسیم از خون به داخل استخوان و دندان میباشد و همچنین مانع از رسوب کلسیم در رگها و بافتهای بدن و ایجاد سنگ کلیه می شود.

      

عملکرد ویتامین K

محلول در چربی است و بدن برای جذب آن نیاز به صفرادارد.این ویتامین در برابرگرماپایدار

است اما در مقابل نور خورشید و یخ زدگی از بین میرود.هر چه هوا گرمتر شود نیاز بدن به ویتامینKبیشتر می شود.این ویتامین به ساخت پروتئین های مختلفی که برای لخته شدن خون و ساخت استخوانها ضروری هستند، کمک میکند. پروترومبین یک پروتئین وابسته به ویتامینKاست که مستقیما با انعقاد خون در ارتباط است.استئوکلسین  پروتئین دیگری است که برای تولید بافت استخوانی سالم به این ویتامین نیاز دارد.

لخته شدن خون

عملکرد اصلی ویتامین کمک به لخته شدن خون است. این ویتامین ترکیباتی را که به عنوان فاکتورهای انعقادی شناخته میشوند برای لخته شدن و انعقاد خون آماده میکند.  بدون ویتامین خون شما به درستی لخته نمی شود.اگر از داروهای خاصی برای رقیق کردن خون خود استفاده میکنید، ممکن است پزشک به شما بگوید که غذاهای غنی از ویتامینkرامحدود کنید.ویتامینKبر عملکرد این داروها تأثیر می گذارد.

سلامت استخوان

مصرف کم این ویتامین و پوکی استخوان ارتباط مستقیم وجود دارد.چندین مطالعه نشان داده اند که این ویتامین درحفظ سلامت استخوان ها نقش بسزایی دارد، تراکم استخوان را افزایش می دهد و خطر شکستگی را کاهش می دهد.

اگرچه مطالعات این موضوع را هنوز به طور کامل تایید نکرده اند.ویتامین کا و ویتامین دی برای درمان پوکی استخوان بایکدیگر استفاده می شوند.

 

سلامت شناختی

افزایش سطح ویتامینKدر خون با بهبود حافظه در افراد مسن مرتبط است.در یک مطالعه، افراد سالم باالی70سال با بالترین سطوح خونی ویتامینK1، عملکرد حافظه کاملی را داشتند.

سلامت قلب

ویتامین ممکن است با جلوگیری از معدنی شدن جایی که مواد معدنی در شریانها تجمع مییابند به کاهش فشارخون کمک کند.این کار قلب را قادر می سازد تا خون را به راحتی در سراسر بدن پمپاژ نماید.معدنی شدن به طور طبیعی باافزایش سن اتفاق می افتد و یکی از عوامل مهم خطرساز برای بیماری های قلبی است.همچنین نشان داده شده است که مصرف مقادیر کافی این ویتامین خطر سکته مغزی را کاهش می دهد.

به چه مقدار از این در طول روز نیاز داریم؟

گرچه کمبود ویتامین در بزرگسالان نادر است و باکتری های روده بزرگ مقداری ویتامینمی سازند، اما همچنان مهم است که ویتامین کافی را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید.پزشکان مصرف ویتامین را به مقدار۱۲0میکروگرم درروز برای مردان بالای۱9 سال و90میکروگرم در روز برای زنان بالای 19 سال توصیه میکند.

نشانه های کمبود ویتامینK

کمبود این ویتامین در بزرگسالان نادر است، اما ممکن است در افرادی که داروهایی مصرف میکنند که با این

ویتامین تداخل دارند(نظیر آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج مثل فنی توئین و داروهایی که از جذب چربی

جلوگیری می کنند مثل اورلیستات)و یا شرایطی که فرد دچار سوء جذب باشد(مثل افراد مبتال به سندرم روده

کوتاه، فیبروز سیستیک، بیماری سلیاک یا کولیت اولسراتیو)، رخ دهد.کمبود ویتامین Kدر نوزادان تاز

متولد شده نیز ممکن است، مشاهده شود زیرا این ویتامین از جفت عبور نمی کند و شیر مادر حاوی مقدار

اندک از این ویتامین است.مقدار محدود پروتئین های لخته کننده خون در بدو تولد، در صورت عدم مصرف

مکملهای ویتامینK،خطر خونریزی را در نوزادان افزایش میدهد.

    شایع ترین علائم کمبود این ویتامین عبارت است از

-طولانی تر شدن زمان لازم جهت لخته شدن خون خونریزی          کاهش تراکم استخوانی و یا پوکی استخوان

بدن فرد به راحتی کبود میشود              خونمردگی زیر ناخن         مدفوع تیره، قیر مانند یا همراه با خون

خونریزی غشای مخاطی که دیواره قسمتهای داخلی بدن را پوشانده است.

تشخیص کمبود ویتامینK

ممکن است پزشک از تست انعقاد خون به نام تست زمان پروترومبین یا  PT استفاده کند.در این آزمایش با استفاده از یک سوزن کوچک از فرد خون گرفته میشود.پس از اضافه کردن مواد شیمیایی به خون، مدت زمان تشکیل لخته خون مورد بررسی و مشاهده قرار میگیرد.

اگر تشکیل لخته خون بیشتر از  5/13ثانیه طول بکشد، پزشک به کمبود ویتامین  Kمشکوک میشود

بعضی غذاها حاوی مقادیر بالابه ویتامین کا هستند و نباید قبل از آزمایش خورده شوند.ازجمله میتوان به جگر، گل کلم، بروکلی، نخود، کلم پیچ، چای سبز و سویا اشاره کرد

فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک

 این ویتامین برای ساخت فاکتورهای 9،7،2 و 10 انعقادی،که برای انعقاد طبیعی خون اساسی هستندضروری است تنها درصورت حضور صفرا به راحتی از غدد لنفاوی روده جذب می شود.خونریزی معموال درمدت  3 الی 8 ساعت کنترل می شود.

 

زمان پروترومبین نرمال ممکن است ظرف۱4-۱۲ساعت پس از تجویز حاصل شود.بعد از جذب بطور مختصردر کبد تغلیظ میشود.از سد جفت عبور می کند.به داخل شیر ترشح می شود.بسرعت در کبد متابولیزه می شود.این دارواز راه ادرار و صفرا دفع می شود.

4)پاسخ های درمانی به فیتونادیون:کوتاه شدن زمان پروترومبین، سیلان و انعقاد بعلاوه کاهش تمایل به خونریز

موارد منع مصرف دارو

بیماری شدید کبد-حاملگی(اثر روی باروری و احتمال تراتوژنیک بودن آن شناخته نشده است) .-حساسیت به

فیتونادیون-هیپوپرترومبینمی ارثی

عارضه جانبی

ناراحتی معده، سردرد(بعد از دوز خوراکی)    بعد از تزریق وریدی::حساسیت مفرط با واکنش شبه آنافیلاکسی افروختگی صورت، دردهای کرامپ مانند، حرکات تشنجی، تب و لرز، تعریق مفرط، ضعف، سرگیجه، احساس طعم خاص، برونکواسپاسم، دیس پنه، احساس فشردگی سینه، شوک، ایست قلبی، ایست تنفسی.

تداخلات دارویی

مصرف همزمان ویتامین با داروهای ضد انعقاد خوراکی مانند وارفارین ممکن است اثرات این داروها را به علت افزایش ساخت کبدی فاکتورهای پیش انعقادی کاهش دهد.مصرف ویتامین با داروهایی نظیر آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج و داروهایی که از جذب چربی جلوگیری می کنند، تداخل دارد.مصرف همزمان این داروها با این ویتامین منجر به کاهش جذب آن می گردد.کلیستیرامین و روغن معدنی جذب فیتونادیون خوراکی را کاهش می دهد.

مسمومیت درمان:

مصرف بیش از حد می تواند موجب اختلال کارکرد کبدی در بالغین و آنمی همولیتیک، کرنیکتروس و مرگ در نوزادان و شیرخواران نارس شود.درمان به صورت حمایتی است.

مصرفدر شیردهی و کودکان:

در زمان شیردهی با احتیاط تجویز شود.مصرف بیش از حد می تواند موجب همولیز، زردی و هیپربیلی روبینمی در نوزادان به ویژه نوزادان نارس شود.

آموزش به بیمار و خانواده:

1- به بیمار تحت درمان فیتونادیون توصیه کنید رژیم غذایی ثابتی را حفظ کند و از افزایش بارز مصرف روزانه غذاهای غنی از ویتامینkاجتناب ور زد.

۲- منابع غنی از ویتامینk مارچوبه، گل کلم، کلم، شلغم، جگر گاو، چای سبز، اسفناج، شاهی آبی(تره تیزک)گوجه فرنگی می باشد.

  

3- واکنش های شدید، شامل عکس العمل های کشنده در خلال تزریق وریدی و بلافاصله پس از آن روی داده است.بیمار باید تحت مراقبت مداوم باشد.علایم حیاتی را کنترل کنید.

4)پاسخ های درمانی به فیتونادیون:کوتاه شدن زمان پروترومبین، سیلان و انعقاد بعلاوه کاهش تمایل به خونریزی.

............................................................................................................................................................................................................

حافظ منشین بی می و معشوقه زمانی                            که ایام گل و یاسمن و عید صیام است

عید است و آخر گل و یاران در انتظار                             ساقی به روی یار ببین ماه و می بیار

روزه یک سو شد و عید آمد و دل‌ها برخاست                  می زخمخانه به جوش آمده می باید خواست

نوبه زهد فروشان گران جان بگذشت                              وقت رندی و طرب کردن رندان پیداست