مشکلات عرضه اینترنتی دارو

                             مشکلات عرضه اینترنتی دارو

دکتر حسین جعفری عضوهیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی

بنام او که تنها با نام و یادش نهال اندیشه و احساسمان همواره جاودانه میماند.

طبق قوانین و مقررات دارویی کشور، تنها جایی که می تواند اقدام به نگهداری، عرضه و توزیع و دارو بنماید، داروخانه‌ها هستند. همچنین خرید هرگونه محصولات دارویی و مکمل ها می بایست تنها از طریق داروخانه‌ها انجام گیرد. چراکه داروخانه داروها و مکمل ها را از منابع معتبری که مجوز قانونی تولید یا واردات از سازمان غذا ودارو را در اختیار دارند تهیه می کنند.

دارو به عنوان یکی از مهم ترین اجزای تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌ها می باشد و بر همین اساس همیشه مجموعه‌ای از فرآیندها بر تولید، واردات، نگهداری، توزیع و عرضه دارو جهت ایمنی و تضمین سلامت و کیفیت آن در کشورها حاکم است. معمولا برای انتقال محصولات پزشکی و دارویی، وجود زنجیره انتقال امری مهم و ضروری می‌باشد که این زنجیره انتقال شامل فعالیت‌های تولید، نگهداری، ذخیره‌سازی و توزیع، به همراه تجهیزات و تدارکات مربوط به آن است. این سیستم امکان انتقال و نگهداری محصولات در دمای مطلوب را فراهم می‌کند. چنانچه دارو به نحو علمی و اصولی تولید، نگهداری، توزیع و به فروش رسانیده نشود، نه تنها در دستیابی به شاخص‌های کمی و کیفی سلامت جامعه تاثیر نامطلوب می‌گذارد، بلکه می‌تواند سبب بروز اختلالات وگرفتاری‌های جدی و تهدید کننده‌ای در جامعه، محروم ماندن از درمان و حتی مرگ بیمار شود.

ا مروزه در حیطه فروش و عرضه محصولات دارویی و آرایشی بهداشتی از تبلیغات ماهواره‌ای و اینترنتی استفاده می‌شود که بسیاری از مردم را به سمت خرید این کالاها سوق داده است و عرضه کنندگان این محصولات فقط برای کسب سود دست به تبلیغاتی وسیع و پر رنگ و لعاب می زنند. نبود آگاهی و اطلاع رسانی کافی موجب شده است عده‌ای افراد سودجو با شناسایی مخاطبان خود نسبت به خرید و فروش دارو و محصولات بهداشتی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای اقدام کنند، که هیچگونه مبنای علمی، قانونی و بهداشتی ندارد. موضوعی که بی توجهی به آن سلامت افراد جامعه را با خطرات بالقوه مواجه می‌کند و حتی عواقب جبران ناپذیری را بر جای می‌گذارد.

طی سال‌های گذشته و با شکل‌گیری شبکه‌های مختلف اجتماعی نظیر تلگرام، اینستاگرام، واتساپ و دیگر فضاهای اینترنتی و همچنین تبلیغات در شبکه هاب ماهواره‌ای، محصولات پزشکی و دارویی بسیاری، فاقد مجوز قانونی و استاندارد لازم، توسط افراد، شرکت ها و وب سایت‌های غیر مجاز خرید و فروش می‌شود. این موضوع که به دلیل نداشتن مجوز، نظارتی بر تولید و یا واردات آنها وجود ندارد دارای اهمیت است و بدیهی است که نمی‌توان از کیفیت و سطح ایمنی آنها اطمینان حاصل کرد.

بر اساس قوانین موجود، اساسا تبلیغات دارو در رسانه های عمومی غیرمجاز و غیرقانونی است و دارو باید با توجه به شرایط بیمار و توسط پزشک متخصص تجویز شود.

تبلیغات دارو‌ها و مکمل‌ها در شبکه‌های ماهواره‌ای بسیار خطرناک است و در برخی موارد امکان درمان افرادی که خودسرانه از این دارو‌ها استفاده کرده اند و دچار مشکلاتی شده‌اند دشوار است.

برخی اقلام دارویی پرمصرف و پرطرفدار از قبیل داروهای کاهش‌دهنده و افزایش‌دهنده وزن، فراوردههای موثر بر میل جنسی، دارو و اقلام آرایشی موثر در زیبایی و رشد مو، فرآورده های افزایش تمرکز و داروهای افزایش‌دهنده قد به دلیل درخواست بالای آن در بین عموم مردم، محبوبیت بیشتری دارند و توسط افراد فاقد صلاحیت و بصورت قاچاق به فروش می‌رسند و بدون پشتوانه علمی به مخاطبان تبلیغ می‌شود. گرچه مصرف آنها عوارض جانبی و مخرب بر اندام‌های مختلف بدن بر جا می‌گذارد.

تحقیقاتی در پژوهشکده غدد دانشگاه شهید بهشتی روی داروهای مدعی لاغری انجام شده است که نتایج بسیار تکان دهنده‌ای دارد. این داروها نه تنها به هیچ وجه گیاهی نیستند بلکه به دلیل داشتن هورمون تیروکسین و ایجاد پرکاری تیروئید به صورت مصنوعی باعث لاغری می‌شوند. برخی از این داروها حاوی ماده‌ای است به نام گرد فرشته که نوعی مخدر است و باعث بی اشتهائی فرد می‌شود. جالب است بدانید گرچه ممکن است این داروهای غیر مجاز در کوتاه مدت باعث لاغری شود اما بعد از مدتی نه تنها تمام وزنی که از دست رفته دوباره برمی‌گردد، بلکه ممکن است بیشتر از قبل هم شود.

  

بر اساس قوانین موجود، خرید و فروش محصولات دارویی در فضای مجازی عملی مجرمانه است. برای تهیه دارو باید به مراکز مجاز یعنی داروخانه‌ها مراجعه شود. چراکه افراد سودجو با تبلیغ و فروش محصولات دارویی در فضای مجازی اقدام به کلاهبرداری از شهروندان می‌نمایند. علاوه برآن ممکن است داروهایی که به دست مصرف کننده می‌رسد تاریخ مصرف گذشته یا غیرمجاز و تقلبی باشد و نیز به دلیل عدم نگهداری در شرایط لازم فاسد شده باشند. به همین دلیل لازم است که دارو از داروخانه و زیر نظر پزشک و داروساز تهیه و مصرف شود. بنابراین فروش هرگونه داروی مجاز و غیرمجاز در فضای مجازی به علت مقوله مهم دارو و سلامت افراد ممنوع و غیرقانونی می‌باشد.

اصطلاح «داروخانه اینترنتی» که به تازگی رواج یافته است در واقع "فروش اینترنتی فرآورده‌های سلامت غیردارویی" است و هیچ گونه دارویی در داروخانه اینترنتی به فروش نمی‌رسد. داروخانه‌های دارای مجوز فروش اینترنتی صرفا مجاز به فروش کالاهای آرایشی و بهداشتی، مکمل‌های تغذیه‌ای، شیرخشک، گیاهان دارویی به صورت فرآوری نشده، دمنوش، فرآورده‌های طبیعی و سنتی حاوی گیاهان دارویی و ملزومات مصرفی پزشکی دارای مجوز از سازمان غذا و دارو از طریق اینترنت و به صورت آنلاین می‌باشند.

هنگام خرید کالا از داروخانه اینترنتی باید به وجود نماد اعتماد الکترونیک در سایت توجه داشت و آدرس و شماره تلفن داروخانه، اسم موسس و مسئول فنی، نشانی پست الکترونیک و مجوز فروش در سایت درج شده باشد. اگر کالایی از داروخانه اینترنتی تحویل گرفته می‌شود، مشکلی از قبیل تقلبی بودن، تاریخ گذشته بودن یا هرگونه اشکال در شکل ظاهری داشته باشد باید موضوع با کارشناسان امور داروخانه ها و یا شکایات در معاونت‌های غذا و دارو دانشگاه‌های علوم پزشکی تحت پوشش مطرح شود.

نظام دارویی کشور در صورت ابلاغ برای اجرا، دست به دامان اینترنت خواهد شد اما باید دید این روش می تواند پاسخگو اما و اگرهای بازار دارویی کشور باشد.

مدتی است که عرضه برخی مکمل‌های دارویی و داروهای درمانی سر از سامانه‌های فروش و ارسال آنلاین در آورده‌؛ سفارش‌هایی که تنها با لمس چند باره صفحه گوشی‌های هوشمند به سرعت ثبت می‌شود و نهایت یک ساعت بعد درب منزل بیماران تحویل داده می‌شود اما مبدأ ارسال این داروها مشخص نیست.به رغم نقایص متعدد در نحوه عملکرد پلتفرم‌های فروش و ارسال آنلاین دارو از جمله نبود حضور مسئول فنی داروساز، نظارت بر کنترل و کیفیت نگهداشت و توزیع دارو، شاهد گسترش روز افزون فروش کالاهای سلامت محور به طور غیرمجاز در سامانه‌های آنلاین هستیم.به زبان ساده پلتفرم به معنای بستری برای ایجاد و اجرای سایر اجزای یک سیستم می باشد. یکی از زمینه هایی که در آن پلتفرم نقش بسیار مهمی را ایفا میکند دنیای کامپیوتر و فناوری های مرتبط با آن است.

این روزها همه ما اصطلاح‌های پلتفرم (Platform) و کسب و کارهای پلتفرمی (Platform Businesses) را می‌شنویم و به‌کار می‌بریم.

پلتفرمها آن‌قدر جای خود را در زندگی و زبان ما باز کرده‌اند که بسیاری از افراد حتی بدون این که بدانند پلتفرم یعنی چه، کلمه پلتفرم را در حرف‌ها و گفتگوهای روزمره خود به‌کار می‌برند

اگرچه نمی توان مقابل موج استفاده از فناوری های نو در ابعاد مختلف نیازهای زندگی مقابله کرد و اجازه نداد صنعت دارو به بازار تجارت آنلاین راه پیدا کند، اما این پدیده نیز همچون دیگر پدیده های نوظهور نیازمند سیاست گذاری و نظارت است زیرا جامعه به دنبال آن است که نیازهای خود را در بستر تکنولوژی برآورده سازد؛ از این رو فعالان حوزه دارو بر این باورند که سکوهایی که در حوزه خرید و فروش دارو فعالیت می کنند، زیر نظر متولی سلامت که وزارت بهداشت، درمان وآ موزش پزشکی است، فعالیت کنند.

 

البته تجارت دارو به شکل آنلاین نیازمند شروط دیگری نیز هست؛ شرط مهم آن است که ارائه دارو زیر نظر مسئول فنی داروساز باشد و بیمار با مسئول فنی ارتباط داشته باشد البته این بدان معنا نیست که انتظار داشته باشیم شرکت‌هایی که در حوزه فروش آنلاین دارو فعالیت می‌کنند، در کنار ارسال دارو، مسئول فنی نیز همراهی‌ آنها باشد از سوی دیگر مسئله این است که توزیع اینترنتی دارو نباید بدون نسخه درمانی طی شود.

طبق تبصره ۳ ماده ۳ قانون مربوط به مقررات پزشکی و دارو و مواد خوراکی و آشامیدنی، تمامی فرآورده‌ های تقویتی، تحریک کننده، ویتامین ها و غیره که فهرست آن توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام و منتشر می شود، جزو اقلام دارویی است و محل عرضه آنها صرفا باید داروخانه باشد.

وزارت بهداشت در این زمینه بر این اعتقاد است که باید زمینه فروش مکمل‌ها نیز باید در پلتفرم‌های فروش آنلاین نظارت کافی وجود داشته باشد در غیر این صورت فروش محصولات سلامت محور از طریق اینترنت یا پلتفرم‌های فروش آنلاین مکمل‌های دارویی و دارو منجربه بروز ضایعات شدید در حوزه سلامت خواهد شد.

زمینه فروش مکمل‌ها نیز باید در پلتفرم‌های فروش آنلاین نظارت کافی وجود داشته باشد.همچنین بر اساس گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی، تا سال ۲۰۲۰ میلادی بیش از ۴۷ کشور در دنیا فروش اینترنتی دارو را مجاز قلمداد کرده‌اند و پیش‌بینی شده که سهم بازار فروش اینترنتی دارو نسبت به کل بازار به دلیل اثرات مثبت دارورسانی برخط؛ مانند کاهش هزینه‌ها و افزایش رفاه بیماران، تا سال ۲۰۳۰ میلادی حدود ۲.۵ برابر شود.

در شرایطی که هنوز قانون گذاری و سیاست گذاری دقیقی در حوزه فروش آنلاین دارو اجرایی نشده است، بازار آن داغ است اگرچه بر اساس اعلام اخیر پلیس، بسیاری از داروهایی که از این طریق به فروش می روند، داروهای تاریخ مصرف گذشته و یا ممنوعه هستند. مهرماه گذشته بود که پلیس امنیت اقتصادی تهران از کشف چهار هزار قلم انواع دارو قاچاق در پارکینگ یک ساختمان مسکونی خبر داد.

فروش اینترنتی دارو غیر قانونی می باشد و مطابق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز ،مصداق کالای قاچاق می باشد.

مردم به هیچ وجه به عواملی که در فضای مجازی،‌ کانال ها و اینستاگرام اقدام به تبلیغ و عرضه انواع داروها می نمایند اعتماد نکنند چرا که سلامتی آنها به خطر می افتد.

ممکن است فرمول واقعی دارو با چیزی که روی جعبه آن نوشته شده فرق داشته باشد این تقلب ها جان بیمار را به خطر می اندازد.
وقتی بحث تقلب و دور زدن قانون پیش بیاید کلاهبرداران برای کسب سود از هیچ کاری دریغ نمی کنند و به خطر افتادن جان بیمار هم برای آن ها اهمیتی ندارد.

لیبل داروهایی که از مکان هایی غیر از داروخانه ها و توسط سودجویان به دست بیماران می رسد تقلبی است و حتی ممکن است کشور سازنده را تغییر و تاریخ جدید بر روی آن بزنند.

داروهای اینترنتی علاوه بر غیر قانونی بودن معمولا تاریخ گذشته است و با توجه به این که مجوز تولید و توزیع ندارد از هیچ استانداردی هم برخوردار نیست.

هیچ داروخانه ای مجاز به فروش اینترنتی دارو نیست و اقلام باید طبق نسخه در داروخانه توسط داروساز کنترل و پیچیده شود.

  

مرگ در کمین مصرف کنندگان داروهای تقلبی و قاچاق       تهیه داروهای تقلبی و غیر استاندارد

تقریبا یک دهه است که فروش اینترنتی اقلام مختلف از لباس و وسایل بهداشتی گرفته تا لوازم برقی در کشور مرسوم شده و در چندسال اخیر پای کالا‌های دیگری همچون مواد خوراکی و حتی اقلام ارزشمند نیز به این مدل فروش باز شده است. اما چیزی که اخیرا خیلی در میان مردم و صاحبان نظر سر و صدا کرده و نظرات متناقضی در رابطه آن منتشر می‌شود، فروش اینترنتی دارو‌های مختلف است.

خطر جدی سلامت عمومی

این جدل‌ها در صورتی است که سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و دارو آمریکا از خرید دارو به شکل اینترنتی دو تعریف دارند و از آن به عنوان خطری جدی برای سلامت عمومی و بحران جهانی برای بهداشت عمومی یاد می‌کنند. در کشور‌های مختلف تحقیقاتی انجام و مشخص شده که بیش از ۵۰ درصد از دارو‌هایی که در فضای اینترنت خریداری می‌شود تقلبی بوده و یا استاندارد لازم را نداشته است.

سازمان جهانی بهداشت معتقد است که ۴۸ درصد از قصور پزشکی مربوط به قصور دارویی است. آیا می‌خواهیم با فروش اینترنتی دارو سهم قصور دارویی را بیشتر کنیم. فروش اینترنتی دارو تا کنون به هیچ عنوان شفافیت و مجوز لازم از سازمان غذا و دارو را نداشته است. محرمانگی اطلاعات بیماران ارزش بالایی دارد که در صورت خدشه به آن و دسترسی دستگاه‌ها و پلتفرم‌ها به جز وزارت بهداشت، خطرات جدی را ایجاد می‌کند.

خرید داروی سقط جنین در فضای اینترنت نیز نمونه‌ای دیگر از دخالت پلتفرم‌ها در حوزه سلامت است. کار این پلتفرم‌ها بازی با جان و سلامت است که نباید اسم آن را استفاده از تکنولوژی در حوزه سلامت بگذاریم. از تکنولوژی استقبال می‌کنیم، اما مبدا ارسال کننده بر اساس قانون تجارت الکترونیک باید مشخص باشد چرا در برخی پلتفرم‌ها، مبدا ارسال کالا‌ها مشخص نیست؟ این کار خلاف قانون است. همچنین بر اساس این قانون، فروش دارو به مصرف کننده نهایی از طریق فضای اینترنتی و مجازی، ممنوع است.

                                                      نحوه تهیه داروهای تقلبی

قانون تجارت الکترونیک به صراحت گفته که فروش دارو به مصرف کننده نهایی از مسیر مجازی یا اینترنتی ممنوع است و اگر با این قانون مشکل دارند، آن را اصلاح کنند. لایحه اصلاح این قانون یک بار در مجلس رأی نیاورده، چون فروش دارو به مصرف کننده نهایی در بستر الکترونیک ممنوع است که باید قانون، اصلاح شود.

متاسفانه در کنار تمامی این مسائل، به دلیل مشکلات متعدد تا شهریور ۱۴۰۲ با اقداماتی که از سوی برخی دستگاه‌های خارج از حوزه سلامت انجام شد، ۷۰۰ داروخانه از مناطق محروم تعطیل شده و به سمت مراکز شهر‌ها منتقل شدند.

تیرماه سال ۱۴۰۱ معاونت علمی و کارگروه اقتصاد دیجیتال، مصوبه‌ای را در خصوص فروش اینترنتی دارو داشت که به تصویب هیئت وزیران هم رسید. براساس مهلت دو ماهه آن، مقرر شد وزارت بهداشت دستورالعملی را در این خصوص تدوین کند، اما با توجه به بحران دارو و تغییرات مدیران سازمان غذا و دارو در آن زمان این امر محقق نشد.

در شهریورماه سال ۱۴۰۲، طبق مصوبه وزارت امور اقتصاد و دارایی، قانونی بودن فروش دارو از طریق پلتفرم‌ها اعلام و سازمان غذا و دارو مکلف شد دستورالعمل نظارت بر فرایند فعالیت و همکاری داروخانه‌ها با پلتفرم‌ها برای رسیدن دارو از داروخانه به مصرف کننده نهایی را طی چهار ماه تدوین و ابلاغ کند.

این در حالی است که رئیس سازمان غذا و دارو همان زمان از مخالفت این سازمان با طرح فروش اینترنتی دارو گفت. زیرا وی معتقد بود پلتفرم‌های فعلی فعال در این عرصه غیر قانونی فعالیت می‌کنند و مجوزی از وزارت بهداشت ندارند.
بعد از اعتراض سازمان غذا و دارو مصوبه هیئت مقررات زدایی باطل شد و طبق ستاد تنظیم بازار مقرر شد این مسیر از کانال خود طی شود.

    

                                           انهدام شبکه زیر زمینی  تولید دارو

اخیرا نیز بعد از کلی بحث و جدل بر سر اجرایی شدن طرح عرضه اینترنتی دارو؛ سرانجام آیین نامه این طرح از سوی وزیر بهداشت ابلاغ شد. در همین حال، ابلاغ آیین نامه عرضه اینترنتی دارو یا همان پلتفرم‌ها، همچنان جای سئوال است که آیا قرار است مسوولیت توزیع دارو به صورت کامل در اختیار پلتفرم‌ها قرار بگیرد یا خیر. در این آئین نامه گفته شده است که این نامه توزیع اینترنتی دارو، به مدت ۶ ماه در یکی از استان‌ها اجرا شود و بعد از آن، شکل سراسری به خود بگیرد.

رئیس سازمان غذا و دارو، در توضیح محتوای آیین نامه توزیع اینترنتی دارو نیز گفته است که «آئین‌نامه حمل دارو از طریق سکوی اینترنتی است» و به هیچ‌وجه فروش اینترنتی دارو مطرح نیست.

در حال حاضر برخی «پلتفرم‌ها» به فروش اینترنتی دارو مشغول هستند و این خدمت محدود به حمل دارو نمی‌شود.

تأیید اصالت دارو باید توسط فرد متخصص (مسئول فنی) صورت بگیرد که این امر در فروش اینترنتی در پلتفرم‌های کنونی اصلا شفاف نیست. در این پلتفرم‌ها مشخص نیست که به عنوان مثال شرایط نگهداری و اصل بودن دارو توسط مسئول فنی بررسی می‌شود یا خیر.

علی‌رغم این که فروش اینترنتی دارو یک نیاز است، اما این طرح در حال حاضر بسیار نپخته و خام است و لازم است که درست طرح‌ریزی شود. در ابتدا باید امنیت فضای مجازی برای فروش دارو تأمین شود و چون دارو در ارتباط مستقیم با سلامت مردم است باید مسیر فروش و عرضه دارو به دست بیمار کاملا شفاف باشد. چون عده‌ای در این میان قطعا دنبال سودجویی هستند و با شرایط کنونی رقابت ناسالم بین برخی داروخانه‌ها برای جلب مشتری وجود دارد.

فروش اینترنتی باید از یک پروتکل درمانی تبعیت کند، زیرا هر دارو دارای شرایط نگهداری خاصی است و نظارت مسئول فنی برای تأیید اصالت دارو ضروری است و برخی از دارو‌هایی که از این طریق به دست متقاضی می‌رسد، تولید داخل نیستند.

یک روش برای تشخیص داروهای تقلبی انستکه می توانید از نظر ظاهری آن را بررسی کنید. اگر قرص ها ترک خورده باشند یا نرم باشند و یا تکه تکه شده باشند، احتمالا داروی مورد نظر در زمره داروهای تقلبی قرار می گیرد.

توجه داشته باشید که برخی از داروها دارای برچسب اصالت داروی تقلبی و جعلی هستند. بنابراین توصیه ما آن است که حتما اطلاعات دریافتی در مورد دارو را با اطلاعات موجود بر روی این برچسب ها تطبیق دهید و از یکسان بودن این اطلاعات مطمئن شوید.

...............................................................................................................................................................

هر شب که به خواب فرو می روم، میمیرم وروز بعد که بر می خیزم  دوباره متولد میشوم.   "گاندی "

سم مار(snake venom )و کاربردهای تحقیقاتی وبالینی آن

               سم مار(snake venom )و کاربردهای تحقیقاتی وبالینی آن

  دکتر حسین جعفری عضوهیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی

                                                   

رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی

پروردگارا سینه‌‏ام را گشاده دار، و کار را بر من آسان کن، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را درک کنند.

مطالعه روی زهر جانوران یکی از موضوعات بسیار مهم و به‌روز دنیاست که تیم‌های تحقیقاتی بسیار بزرگی در کشورهای پیشرفته روی آن کار می‌کنند. زهر و سموم  موجودات در کشور جزو ذخائر بسیار مهم و استراتژیک کشور محسوب می‌شوند که می‌توانند برای تست‌های کلینیکی استفاده شده و از روی آنها داروهای جدید برای بیماران صعب‌العلاج ایجاد شود. زهر به عنوان ماده خام ارزش تجاری دارد و همانند نفت خام است، اگر اجزای آن را جداسازی کنیم قیمت آن صد برابر می‌شود و برای رسیدن به این مهم به همکاری‌های بین بخشی در دانشگاهها نیاز داریم.

قاچاق مارها و جانوران سمی و یا اجزا و سم جانور به کشورهای دیگر، یکی دیگر از تهدیدات جدی این گونه‌های باارزش است، نمونه‌های کشف شده بسیار زیادی از این جانوران توسط پلیس و گمرک به دانشگاه به منظور شناسایی ارجاع داده میشود.

پژوهش و تحقیق یکی از مهمترین فعالیت‌های بخش جانوران سمی دانشکده های داروسازی دانشگاههاست.

لزوم تشکیل بانک ژن جانوران با ارزش سمی و نگهداری ژن‌های گونه‌های مختلف به عنوان یکی دیگر از اهداف دانشگاهها ست: جانوران با ارزش سمی ممکن است در اثر خشکسالی یا عوامل محیطی از بین بروند. همچنین عواملی مانند برداشت بی رویه و تخریب زیستگاه‌ها نیز از جمله تهدیدات فراروی گونه‌های متنوع جانوران سمی در کشور هاست که در صورت رعایت نشدن ملاحظات محیط زیستی، می‌تواند خطر انقراض این گونه‌ها را تشدید کند.

با دستکاری ژنتیکی می‌توان یک گیاه یا جانور را تبدیل به کارخانه دارو کرد، فقط کافیست بدانیم کدام ژن در گیاه یا جانور داروی مورد نظر ما را در خود دارد.

در ایران وجود تنوع زیستی مارها و گونه‌های نادر عقرب  گروههای سم شناسی دانشگاهها با همکاری موسسه رازی تحقیقات فارماکولوژی بر روی سم این جانوران صورت می‌گیرد و این مهم بستر مناسبی نیز برای همکاری‌های بین‌المللی است. مراکز دانشگاهی با کشورهای نظیر اسپانیا، بلژیک و انگلستان در بالاترین سطح فناوری تبادل اطلاعات داشته و در سطح بین‌المللی نیز وضعیت بسیار مطلوبی دارد. همچنین تحقیقاتی در خصوص اثرات زهر جانوران بر عضله، عصب و سلول انجام شده و امیدواریم به داروهای مرتبط دسترسی پیدا کنیم.

موضوع سم گیری و تهیه سرم و واکسن، کاری کاملا علمی و پیچیده است. اینکه گفته می‌شود کیفیت سم مارهای پرورشی مانند مارهای طبیعی نیست، نیاز به پژوهش دارد. بنابراین پژوهش در خصوص کیفیت زهر جانور در اسارت موضوع یکی دیگر از پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهها ست.

ما نمی‌توانیم به حیوانات آسیب برسانیم و باید سعی کنیم همواره سعی حیات جانوران هم حفظ شود،

بهینه‌سازی فرآیند تولید محصولات موجود، تحقیق روی تولید محصولات جدید و نیز زمینه‌های کاربرد سموم و پادزهرها از مهمترین اهداف بخش جانوران سمی است که نیازمند تامین تجهیزات تخصصی و همکاری مشترک بیشتر با نهادهای داخلی و خارجی است.

از حیوانات سمی، مانند مار، عنکبوت، عقرب، کرم، زنبور عسل، حشرات، زنبورها، هزارپا، مورچه، وزغ، و قورباغه که تا حد زیادی کاربرد بیوتکنولوژی یا دارویی نشان داده اند، گرفته شده است. نمونه های متعددی می توان نام برد.

با وجود اثرات سمی زهرها،چندین پروتیین و پپتید جدا شده از آن کاربردهای عملی به عنوان عوامل دارویی دارند. برای نمونه، از داروهای ترومبولیتیک در چندین مورد اختالالت عروقی، فعالیت ضد میکروبی علیه باکتری های گرم مثبت و گرم منفی، فعالیت ضد ویروسی علیه انواع مختلفی از ویروس ها از جمله ویروس هرپس سیمپلکس، تب زرد و تب دنگو، فعالیت ضد انگلی علیه لیشمانیا و پالسمودیوم فالسیپاروم و فعالیت ضد قارچی استفاده شده است. برای درمان سرطان، علاقه زیادی در طراحی دارو، ارایه قالب ساختاری برای مطالعه مولکول های جدید و یا مکانیسم های سلولی وجود دارد. استفاده از زهرمار در درمان برخی از بیماری ها در حدود 60 سال پیش در طب سنتی آغاز شد. بنابراین، مکانیسم های بیولوژیکی و سم شناسی درگیر در مارگزیدگی منجرشد.

 

بدینگونه پزشکان روش های جدید در جداسازی ترکیبات زهر را بررسی کردند. برخی ترکیبات زهرمار، توانایی به تأخیر انداختن رشد سلول های سرطانی را دارد.نحوه عملکرد زهرمار شبیه به داروها است .این خاصیت زهر آن را به یک محصول بالقوه به عنوان یک عامل درمانی تبدیل کرده است.

زهرمار، ترشح مارهای سمی است که در غدد سم سنتز می شود و مخلوط پیچیده ای از آنزیم ها، سموم، نوکلیوتیدها، سموم پروتییناسیوز و پپتیدیل است. حدود 90% از وزن خشک زهر پروتییناسیوز است. این پروتیین ها ممکن است در طبیعت سمی ویا غیر سمی باشند. زهرمارها شامل تعدادی از مواد فعال زیستی است که اهمیت دارویی دارد. این یک منبع طبیعی از نروتوکسیک، کاردیوتوکسیک، سیتوتوکسیک و بسیاری دیگر از ترکیبات مختلف فعال است. گونه های مختلف مار دارای انواع مختلف از سم بسته به محل آن، زیستگاه، سن و غیره است. غلظت سم ترشح شده از غدد، بستگی به آب و هوا و فصل دارد. سم اگر خورده شود،بی ضرر است اما زمانی که به خون تزریق شود،ایجاد  مسمومیت می کند. این مایع چسبناک و شفاف، می تواند در قالب کریستال خشک شود تا ترکیبات آن برای مدت طوالنی تری حفظ شود. زهر مار با توجه به حالت عملکرد و اثر در 3 گروه )سیتوتوکسیک،نوروتوکسیک وهموتوکسیک( طبقه بندی شده است.

نوروتوکسین(Neurotoxin )سیستم عصبی مرکزی را هدف قرار می دهد و باعث ایجاد نارسایی قلبی و مشکالت تنفسی می شود. آنها توانایی مهار جنبش یون در سراسر غشای سلولی و بستن ارتباط بین نورون ها را دارند

. هموتوکسین (Hemotoxin )باعث تخریب RBC می شود و روی سیستم قلبی و عروقی و عملکرد خون تاثیر می گذارد. همچنین بافت عضالنی میزبان را مورد هدف قرار می دهد.

سیتوتوکسیک (cytotoxin )سایت های سلولی خاص و یا عضالت را هدف قرارمی دهد. کبرا،kraits و مارهای دریایی حاوی زهرنوروتوکسیک و مارزنگی و Copperhead زهر هموتوکسیک دارند. گزش مار اثرات موضعی و سیستمیک ایجاد می کند. اثرات موضعی عبارتند از خونریزی، ورم و نکروز پوست واثرات سیستمیک شامل فعالیت های ضد انعقاد و کاهش فشار خون است.

مار زنگی                                               مار کبرا

زهر مار مخلوط پیچیده ای از اجزای فراوان است که حاوی انواع مولکول های فعال بیولوژیکی با پپتیدها و پروتئین هایی است که بیش از 95 درصد وزن خشک زهر مار را تشکیل می دهند(5 درصد دیگر حاوی لیپیدها ، کربوهیدرات ها و آمین های بیوژنیک هستند.) این پروتئین ها عملکردهای مختلفی را انجام می دهند که به گرفتن و هضم طعمه پس از مسموم شدن کمک می کند . برخی از پروتئین‌ها به‌عنوان آنزیم‌هایی عمل می‌کنند که واکنش‌های شیمیایی را کاتالیز می‌کنند که انعقاد را مختل می‌کند و باعث خونریزی می‌شود ، در حالی که برخی دیگر با گیرنده‌های سلولی تداخل می‌کنند و باعث فلج می‌شوند. اثرات سم روی بدن می تواند هموتوکسیک، سیتوتوکسیک یا نوروتوکسیک باشد که به ترتیب منجر به آسیب سلول های خونی ، التهاب بافتی یا اختلال در سیستم عصبی می شود. اثرات فیزیولوژیکی خاص به گونه مار و ترکیب زهر بستگی دارد.

هیالورونیداز معمولا" به عنوان ”عامل گسترش“ در زهر شناخته شده است. این آنزیم وابسته به گسترش تولید ورم با زهرمی شود. آنزیم بر روی بافت های پیوندی عمل می کند و چسبندگی آن را کاهش می دهد. تجزیه پیوندهای گلیکوزیدی داخلی را در بعضی موکوپلی ساکاریدها کاتالیز می کند.

 (امینو اسید اکسیداز) : 9-1  درصد  از کل پروتیین سم را شامل می شود و رنگ زرد را به زهر می دهد. سمیت آن در درجه اول به دلیل فعالیت آنزیمی است، اما مکانیسم های دیگر به تازگی که نیاز بهتحقیقات بیشتر ارایه شده است. LAAO اثرات بیولوژیکی و دارویی، از جمله تجمع پالکتی و القای آپوپتوز، خونریزی، و سمیت سلولی را نشان می دهد. این پروتیین پتانسیل بیوتکنولوژی باالیی برای توسعه عوامل ضد میکروبی، ضد ویروسی، ضد انگلی، ضد توموری و ضدتک سلولی ارایه داده است.

فسفولیپاز(PL) بیشتر 2PLA در سم مار پیدا می شود و 120 امینواسید و 14سیستیین دارد2.PLA می تواند سبب هیدرولیز غشای فسفولیپیدی شود و برخی تولیدات فعال زیستی را آزاد کند. آنها از هر دو نقطه نظر زیست شناختی و ساختاری کامال جذاب هستند. با وجود شباهت در ساختار و خواص کاتالیزوری مشترک، آنها یک طیف گسترده ای از فعالیت دارویی نشان می دهند. این پروتیین ها می تواند اثرات سمی توسط مکانیزم های مختلف نشان دهد. عالوه براثرات سمیت عصبی، فعالیت همولیتیک، ضد باکتری، کاهش فشار خون، ضد انعقاد و ضد پالکتی، برخی از PLA2s زهر فعالیت های ضد تومور و ضد رگ زایی توسط مکانیسم های مستقل از فعالیت آنزیمی شان نشان می دهد.

استیل کولین استراز کولین استراز یکی از آنزیم های موجود در سم مار که آماجش سیستم عصبی است. این آنزیم هیدرولیز استیل کولین به استیک اسید و کولین را کاتالیز می کند. در مار کبری و مار دریایی پیدا می شود اما در افعی و افعی روزندار پیدا نمی شود.

استیل کولین استراز کولین استراز یکی از آنزیم های موجود در سم مار که آماجش سیستم عصبی است. این آنزیم هیدرولیز استیل کولین به استیک اسید و کولین را کاتالیز می کند. در مار کبری و مار دریایی پیدا می شود اما در افعی و افعی روزندار پیدا نمی شود.

کلاژناز:یک آنزیم پروتیاز است که اختصاصی برای هضم کالژن است. کلاژناز حاضر در سم مار الیاف کلاژن مزانتر را هضم می کند.

آنزیم شبیه ترومبین گلیکوپروتیین هایی در طبیعت هستند که وزن مولکولی بین 29000 تا 35000 دالتون دارند.آنها به عنوان مواد از بین برنده ی فیبرین نقش ضد انعقادی در داخل بدن عمل دارند، در حالی که در آزمایشگاه باعث انعقاد پالسما، پالسما را سیتراته یا هپارینه می کنند و همچنین فیبرونوژن را خالص می کنند. با توجه عمل این آنزیم به عنوان عامل دفیبرینیشن، توجه بیشتری نسبت به خصوصیات و مطالعه ی این آنزیم نسبت به دیگر آنزیم های عامل انعقاد یا ضد انعقاد سم معطوف شده است. آنزیم شبیه ترومبین مانند ,agkistrodon ,critalase batroxobin ,ancord رامی توان از مارهای مختلف جدا کرد. آنها به طور بالینی از حیوانات برای مطالعات درمانی و تحقیقی استفاده می کنند. درمان با ancord قبل از تشکیل ترومبوز تجربی القا شده در سگ، مانع ترومبوز و تضمین باز بودن رگ می شود. با این حال ancord هیچ اثرترومبولیک پس از تشکیل ترومبوز ندارد. Crotalase به منظور بررسی نقش رسوب فیبرین در سوختگی در حیوانات استفاده شده است. نقش رسوب فیبرین در متاستاز تومور که در آن فیبرونوژن توسط درمان با ancord و همچنین batroxobin حذف شده اند، مورد برسی قرار گرفته است.

فعالیت های دارویی زهر مار

بیشتر سموم از سم مار برای درمان وضعیت هایی مثل سرطان، فشارخون باال و ترومبوز بررسی شده و همراه داروها فرمول بندی شدند. به طور کلی، زهرمار زنگی و افعی های روزنه دار تغییراتی در مقاومت عروق خونی و در سلول های خونی و مکانیسم انعقاد خون، تغییرات مستقیم و غیر مستقیم در پویایی قلبی عروقی ایجاد می کند. قدرت زهر و اثر آن روی انسان به نوع و مقدار زهر تزریقی و ناحیه ای که ان تزریق شده است وابسته است. دیگر پارامترها مثل جنس، سالمت عمومی، اندازه و سن از عوامل تاثیر گذار هستند. آزمایشات بالینی و پیشرفته نشان می دهد که مرگ ممکن است در حدود کمتر از 1 ساعت یا چندین روز رخ دهد که این زمان بیشتر بین 18تا 32 ساعت است. زهرمار به طور قابل توجهی فشار خون را در انسان و حیوانات ازمایشگاهی پایین می آورد. کاپتوپریلCaptopril )جدا شده از زهر jararaca Bathrops یک نمونه از مشتقات درمانی از زهر مار است.

اندازه و سن از عوامل تاثیر گذار هستند. آزمایشات بالینی و پیشرفته نشان می دهد که مرگ ممکن است در حدود کمتر از 1 ساعت یا چندین روز رخ دهد که این زمان بیشتر بین 18تا 32 ساعت است. زهرمار به طور قابل توجهی فشار خون را در انسان و حیوانات ازمایشگاهی پایین می آورد. کاپتوپریل)Captopril )جدا شده از زهر jararaca Bathrops یک نمونه از مشتقات درمانی از زهر مار است.

  

                   کاپتوپریل، یکی از بهترین داروهای کنترل فشار خون

داروی کاپتوپریل عمدتا برای درمان فشار خون بالا و یا کاهش حطر نارسایی قلبی استفاده می‌شود. قرص کاپتوپریل به صورت زیرزبانی یا خوراکی استفاده می‌شود. این دارو باید با معده خالی مصرف شود، یعنی یک ساعت قبل از غذا یا دو ساعت بعد از غذا.

نقش زهر مار به عنوان یک عامل ضد سرطان سرطان با تقسیم سلولی کنترل نشده، تغییر شکل سلولی، فرار از آپوپتوز، مهاجم، قدرت رگزایی و متاستاز مشخص می شود. القا آپوپتوز یکی از مهم ترین عوامل ضد سرطان است.)1( Disintegrins، مانند contortrostatin جدا شده از زهر contortrix Agkistrodon مانع از پیوستن سلول ها با هم می شود و تعامل خود را با بافت های اطراف مهار می کند، در نتیجه تحرک سلول و تهاجم را کاهش می دهد. رسوب فیبرین در اطراف تومور می تواند یک سد محافظ تشکیل دهد و از پیشرفت تومور جلوگیری کند. سم مار حاوی،ancrod یک پلی پپتیدی به عنوان عامل دفیبرینیشن، گسترش برخی از تومورها را کاهش دهد .اکتین نوع C تکثیر وابسته به اینتگرین، مهاجرت، تهاجم و رگزایی را مهار می کند. لکتین نوع C از زهر مار lebetina Macrovipera جدا شده است. آنزیم فسفولیپاز 2A ترشحیجدا شده از افعی شاخدار بیابانی و گرزه مار، خواص ضد تومور و ضد رگ زایی دارد .

نتیجه گیری سم مار مخلوطی پیچیده از آنزیم ها، پپتیدها، کربوهیدرات ها، مولکول های آلی و غیر آلی، مواد معدنی، پروتیین با جرم مولکولی کم، مواد شیمیایی خاص و فعالیت های بیولوژیکی است. اجزا زهر مارها را می توان در درمان سرطان، آرتریت، ترومبوز، اسکلروزهای متعدد، درد، اختالالت عصبی عضلانی، اختلالات خون و قلبی و عروقی، عفونت ها و بیماری های التهابی استفاده کرد. اثر سایتوتوکسیک سم مار، دارای پتانسیلی برای از بین بردن سلول های سرطانی تومور است. بسیاری از مقالات در حال بررسی مکانیسم سم مار، مهار تکثیر سلولی و ایجاد مرگ سلولی را نشان می دهد. توضیحات باال به وضوح نشان می دهد که اجزای مختلف سم مار برای پژوهش بالینی استفاده می شود و می تواند به عنوان یک عامل درمانی طبیعی در برابر سرطان استفاده شود. در پایان می توان گفت که سم مار ممکن است درها را برای دوره جدیدی از داروها و تحقیق و پژوهش برای درمان سرطان باز کند.

  

چرا مار نماد دارو و داروسازی است؟

در این زمینه دو اسطوره یونانی وجود دارد: داستان نخست اینکه روزی اسکولاپ، پسر آپولو، سرگرم درمان مردی به نام گلائوکس بود که زئوس او را با آذرخشی از پای درآورده بود. ماری به اتاق او خزید و اسکولاپ مار را با عصایش کشت. مار دیگری به درون اتاق آمد و گیاهانی در دهان مار مرده نهاد و او را زنده کرد. سپس اسکولاپ از‌‌ همان گیاه برای زنده کردن گلائوکس بهره گرفت. از آن پس مار نماد داروخانه و پزشکی شد.

داستان دیگری نیز هست که در افسانه‌های کهن یونان باستان مار نماد تندرستی بوده است.

مار بود که شهر رُم را از بیماری طاعون نجات داد و به پاس این کار او در سر راهش جام شرابی نهادند تا از آن بنوشد و از آن پس مار نماد بهداشت و نماد داروخانه‌ها شد.

از زهر این حیوان برای مصارف دارویی استفاده می‌کردند، هنوز هم روی دارو خانه‌ها تصویری هست از یک جام و ماری که زهرش را در این جام می‌ریزد.

از روغن مار برای درمان دردهای عضلانی و استخوانی استفاده می‌کردند.

 در مناطقی که مار زیاد بوده، برخی بیماری‌ها نظیر طاعون وجود نداشته و بالعکس در اماکنی که مار نبوده، این گونه بیماری‌ها شیوع داشته است؛ بنابراین، برخی داشتن و نگهداری مار را نشانه سلامت می‌دانستند و به افرادی که زیاد دچار امراض می‌شدند، می‌گفتند: «بی‌مار» (بیمار!)

گفته می‌شود، ایرانیان باستان مار را نشانه زندگی و سلامتی می‌دانستند و جام را نشانه دوستی. آن‌ها در جشن‌ها و مراسم، شربت را در جامی می‌ریختند و به نشانه سلامتی می‌نوشیدند.

همچنین آنان به کسی که حال خوشی نداشت و در بستر بود، بیمار (بی‌زندگی و سلامتی) می‌گفتند؛ بنابراین، مار که سمبل زندگی بود در جام سلامتی، نشان تندرستی و شفا به شمار می‌رفت.

چرا علامت داروخانه “ماری است که به دور جامی از شراب”

بیمار یا بی مار !

در زمان ابوعلی سینا، هجوم موشها به شهر همدان موجب شیوع بیماری طاعون در این شهر شد. پزشک حاذق آن دوران یعنی بوعلی، به مردم شهر دستور داد که برای مقابله با موشها، از مار استفاده کنند و بعدها

به پاس اینکار، در سر راه مارها جام شرابی از انگور سیاه قرار دادند تا مارها از آن بنوشند ، چون شراب باعث افزایش زهر مار میشود.
از آن پس مار نماد بهداشت و نماد داروخانه های سرتاسر جهان شد.

برخی از مردم داشتن و نگهداری مار را نشانه سلامت می دانستند و به افرادی که زیاد دچار امراض میشدن می گفتند “بی مار”.

......................................................................................................................................................................

گاهی لحظات سکوت

پر هیاهوترین دقایق زند گی هستند مملو از آنچه میخواهیم بگوییم   ولی نمیتوانیم

خدایا من سکوت میکنم میسپارم دست خودت،قضاوت با تو  و  حکم هم باتو

انسان برکه ای است که بدوت تغییر مداوم مرداب خواهد شد.