تغذیه در مواقع بحران

         دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گروه فارماکولوژی

دانشکده داروسازی و واحد علوم دارویی تهران ، مدرس فارماکولوژی بیمارستان بوعلی تهران

با دیدن جلوه های خداوند در فصل بهار، بیش از پیش به عظمت و مهر خداوندی پی می بریم.کمتر از طبیعت نباشیم، ما نیز دگرگون شویم.

                   

بحران در حقیقت دوره موقتی است  که زندگی وسلامت مردم در این شرایط تحت مخاطره قرار گرفته ونیازمند به کمکهای فوری می باشند.

طی دهه اخیر حدود دو بیلیون نفردر معرض  انواع  بحرانها و بلایا قرار گرفته اند. و متاسفانه بیشتر بلایا در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد.

در ۲۷ سال گذشته در سطح جهان ۶/۳ میلیون نفر بر اثر حوادث طبیعی جان باخته اند و ۲۴۰ میلیارد دلار خسارت به کشورها وارد شده است . آمار و ارقام نشان می دهد که بر اثر تلاشهای همه جانبه جهانی بتدریج از میزان تلفات حوادث کاسته شده است ، بطوریکه از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۰۰ تعداد کشته ها به ۳ میلیون نفر یعنی کمتر از نصف این تعداد در طول ۲۷ سال رسیده است ، البته در همین مدت ۸۰۰ میلیون نفر هم تحت تأثیر این حوادث قرار گرفته اند و بیش از ۲۳ میلیارد دلار خسارت نیز وارد شده است .

     از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۶ میلادی نیز حدود ۵۵۸۴ فقره بحران بزرگ اعم از حوادث طبیعی مانند: سیل ، زلزله ، طوفان ، سونامی و سایر حوادث مشابه و غیر طبیعی مانند : انواع عملیاتهای تروریستی ، جنگ و اشغالگری و آتش سوزی در سطح جهان رخ داده است ، حوادثی که هرکدام از جهات مختلف دارای تبعات و اثرات متفاوتی برزندگی اجتماعی مردم دنیا بوده اند .

دلایل وقوع بحرانها عبارتند از:

عوامل طبیعی(زلزله،سیل،گردباد و.....(

عوامل انسانی(جنگ،تروریسم ،آتش سوزی،مهاجرتهای دسته جمعی و

( ...

کشور ایران جزو ده کشور بلاخیز جهان می باشد و در قاره آسیا از نظر بروز بلایای طبیعی مقام چهارم را دارا است.

مدت زمان بحران و مشکلات پیامد آن
در بحرانهای مختلف متفاوت است وبستگی به نوع بلا،شدت و وسعت آن دارد                                         

تاثیربلایا بروضع غذا و تغذیه

 تخریب منابع تولید مواد غذایی(کشاورزی،دامی و        (... ..  اختلال در روند توزیع غذا

از بین رفتن مراکز ذخیره مواد غذایی              قطع برق و از بین رفتن وسایل نگهداری مواد غذایی

آلوده شدن آبهای لوله کشی     ،         آشفته شدن وضیت مالی خانواده ها ونبود امکان خرید مواد غذایی

آلودگی میکروبی و شیمیایی مواد غذایی ناشی از                 

  آتش سوزی ها و انفجارات

ورود غذاهای غیر بومی به منطقه                       

              کاهش تولیدات و محصولات محلی

کاهش مراقبتها و خدمات بهداشتی- تغذیه ای

               

بنابراین در مواقع بحران امنیت  غذا یی و تغذیه افراد مورد تهدید قرار می گیرد که منجر به ا فزایش سوءتغذیه ، بیماریها و مرگ و میشود.

کمبودهای شایع تغذیه ای در بحران

سوء تغذیه ناشی از کمبود پروتئین-انرژی     ،

      کمبود برخی از ریز مغذیها مانند:

تیامین ، نیاسین  ، ویتامین آ  ، ویتامین ث  ،  اسید فولیک و آهن

گروههای آسیب پذیر تغذیه ای در بحرانها:

کودکان  ، زنان باردار و شیرده   ،   کودکان سنین مدرسه و نوجوانان

سالمندان   ،  بیماران    ،    خانواده های پرجمعیت    ،  افراد تنها

کودکان سنین مدرسه جزء  گروه های آسیب پذیرند.

                                            

کمبودهای شایع تغذیه ای دانش آموزان در مواقع بحران

کمبود  پروتئین-انرژی    ،    کمبود برخی از ریزمغذیها مانند:

آهن ،  کلسیم     ،    ویتامین آ

نیازهای غذایی دانش آموزان به دلیل سرعت رشدشان  افزایش می یابد.

استرس(از دست دادن اقوام، دوستان، از بین رفتن مدرسه وخانه و....) موجب کاهش اشتهای آنان وکمبود تغذیه ای آنان را از رشد بالقوه باز می دارد و  موجب کاهش سرعت رشد جسمی و توانمندی ذهنی میگردد.

 

مراحل بحران

مرحله اول(7-3 روز اول بعد از بحران)

مرحله دوم(هفته دوم تا سوم بعد از بحران)                   

   مرحله سوم(هفته سوم به بعد بحران)

ویژگیهای سبدغذایی در مرحله اول بحران

تامین حداقل 2100کیلو کالری  و 50گرم پروتئین    ،    حاوی حد اقل 4-3 نوع از اقلام غذایی

آب  آشامیدنی سالم     ،      غذای کمکی برای کودکان زیر 5سال

            

   بمنظور تامین ریزمغذیها   ،   توزیع قرص مولتی ویتامین  ،  توزیع کپسول مگادوزویتامین

شرایط سبدغذایی افراد در مرحله دوم بحران

تامین حداقل 2500کیلوکالری و 50گرم پروتئین

تامین آب آشامیدنی سالم        ،   

   متنوع کردن سبد غذایی

توزیع قرص مولتی ویتامین برای کلیه افراد    ،

  توزیع غذای کمکی برای کودکان

ویژگی سبد غذایی دانش آموزان در مرحله سوم بحران

تامین آب آشامیدنی سالم   ،

تامین حداقل 2500کالری و50گرم پروتئین

تامین میوه تازه و لبنیات   ،

  متنوع بودن سبد غذایی ،

استفاده از میوه های خشک در صورت فقدان میوه تازه

ضمنا در بحران های دراز مدت توزیع مکمل های ویتامینی زیر توصیه می گردد:

مگادوز ویتامین آ(هر شش ماه یک بار)   ، 

قرص مولتی ویتامین   ،

   قرص آهن

اقدامات اجرایی و غذا رسانی در بحرانها:

توزیع عمومی غذا          ،

    توزیع غذای انتخابی برای گروههای خاص

توزیع مکمل غذایی(عمومی،هدفمند)   

    ،       

  تغذیه درمانی(کودکان مبتلا به سوء تغذیه شدید

لازم است به اصول کلی کنترل بهداشتی موادغذایی اشاره کرد:

الف -  نمونه برداری: 

 نمونه باید بیانگر تمامی مواد غذایی باشد.

براساس اصول صحیح نمونه برداری باشد (ظرف مخصوص و شرایط حمل به آزمایشگاه)

ب -  ارسال به آزمایشگاه:      

بدون هیچ تغییرنمونه ارسال شود ،در سریعترین زمان آزمایش انجام شود، آزمایشگاه مطمئن باشد.

تا جواب قطعی مواد غذایی بی جهت از بین نرود.

ج -  گزارش نتایج:            ( - ) قابل مصرف          ( + ) غیر قابل مصرف و نهایتا معدوم شدن مواد غذایی

                                   

شرایط نگهداری مواد غذایی در شرایط بحران

عدم جمع آوری و دفع صحیح زباله می تواند موجب تکثیر وافزایش مگس ، موش و سایر عوامل انتقال بیماریهای عفونی شود و متعاقب آن ارائه خدمات تهیه مواد غذایی دچار اشکال می گردد بنابراین قبل از انبار کردن مواد غذایی باید از عدم آلودگی آن مطمئن بود بهتر است از محصولات تازه جهت ذخیره سازی استفاده کرد ومواد کهنه تر اول مصرف شوند غذاهای الوده ومسموم را معدوم کرد تا از گسترش آلودگی جلوگیری نماید واز ظروف سر پوشیده و در دار جهت نگهداری مواد غذایی استفاده کرد .

مواد غذایی مقاوم به فساد مانند ،شکر ،آرد ، برنج به دور از رطوبت ، گرد و غبار و خارج از دسترس حشرات و جوندگان در مدت کوتاه نگهداری شود.

مواد غذایی فساد پذیر نیاز به شرایط نگهداری ویژه ( یخچال و فریزر) دارد یعنی دمای پائین تا باعث کاهش فعالیت میکروبها شود در صورت عدم تامین دستگاههای برودتی در شرایط بحران در منطقه وقوع حادثه لازم است در محلهایی به دور از محل ایجاد بحران که شرایط مطلوب مواد غذایی فساد پذیر وجود دارد نگهداری نموده و به میزان نیاز روزانه بین حادثه دیدگان توزیع گردد.

               

خصوصیات یک برنامه اجرایی مناسب در شرایط بحران:

مبتنی  بر مشارکت جوامع محلی      ،    همکا ریهای بین بخشی    ،  آموزش ،  حمایت گروه های آسیب پذیر

بنا براین اجرای یک برنامه مشارکتی-حمایتی برای بهبود وضع تغذیه گروه های آسیب پذیر در شرایط بحران ضروری است.

تو صیه های مهم بهداشتی در خصوص تغذیه هنگام بحران:

مطالعه کیفیت مواد غذایی از نظر کشف ، فساد و آلودگی.

 بازرسی کیفیت آبی که برای تهیه غذا استفاده می شود(میزان آب مورد نیاز به ازای هر نفر 15 تا 20 لیتر در روز ).

مبارزه با حشرات وجوندگان در انبارها وآشپزخانه.   انبار کردن صحیح مواد غذایی وپختن غذا.

دفع صحیح فضولات مایع وجامد.  شستشوی ظروف و گند زدایی.  نظارت بر تهیه وتوزیع غذا.

نظارت بر نظافت ساختمانهای تهیه وتوزیع غذا.

برخی از  فعالیتهای اجرایی برنامه عبارتند از:

آموزش کلیه کارکنان درون - برون بخشی (آموزش و پرورش، بهزیستی ، کمیته امداد امام خمینی ، جهاد کشاورزی ، بهداشت و...) در زمینه مسائل بهداشتی-تغذیه ای

آموزش مردم در زمینه بهداشت و تغذیه  ( پایش رشد،تغذیه تکمیلی ، بهداشت مواد غذایی ،سالم سازی آب آشامید نی و... تهیه و توزیع سبد غذایی برای گروه های آسیب پذیر با حمایت کمیته امداد،آموزش وپرورش ،سازمان های غیر دولتی و... )

انتقال پیامهای آموزشی مناسب به خانواده ها قبل  و بعداز وقوع بحران نظیر :

تغذیه تکمیلی کودکان ،تغذیه کودکان در هنگام بیماری  ،گروه های غذایی 

 شناسایی گروه های آسیب پذیر منطقه ،  مشارکت در انجام خدمات بهداشتی(داوطلب بهداشتی)

همکاری در نظارت بر تهیه،نگهداری و توزیع مواد غذایی در فروشگاهها

مواددارویی و بهداشتی :

    قرص تصفیه آب، باند و گاز و چسب ، بتادین ، قرص مسکن ، قرص سرماخوردگی ، سرنگ ، کرمهای نرم کننده و محافظ پوست ، اسپری ، کرم و سایر مواد دفع کننده حشرات ، مواد شوینده بدن ، مواد شوینده ظروف و لباس ، در برخی موارد پوشک بچه و نوار بهداشتی و سایر موارد مشابه  نمونه هایی از این مواد می باشند .

نقش کارشناسان بهداشت در بحران

آشنایی با برنامه ها و مداخلات اجرایی در هنگام بحران ، همکاری در فعالیتهای آموزشی برنامه های مشارکتی در بحران

همکاری تنگاتنگ با بخشهای درگیر (هلال احمر،بهزیستی ، دانشگاهها ،مدارس وارتش و...)

نتیجه گیری  :

وقوع بحران منجر به دسترسی ناکافی به مواد غذایی،کاهش مراقبتهای بهداشتی،محیط غیر بهداشتی و در نهایت به مخاطره افتادن وضع تغذیه جامعه می گردد.

کودکان زیر شش سال،کودکان سنین دبستان،نوجوانان از گروه های آسیب پذیر تغذیه ای درمواقع بحران می باشند.

باتوجه به پیامد های بحران نیاز به طراحی و اجرای برنامه مشارکتی-حمایتی مبتنی بر مشارکت مردمی و

همکاری های بین بخشی می باشد.

به منظور اجرای مداخلات  مناسب در مواقع بحران نیاز به یک مسئول اجرایی بحران با کلیه امکانات لازم(مالی،انسانی،تجهیزات و...) در  منطقه می باشد.

اما آنچه قطعی است ، اینستکه جلوگیری از بروز این حوادث و یا کاهش اثرات تخریبی آنها ، مستلزم توجه به فرآیند و چرخه کامل مدیریت بحران شامل : اقدامات هفتگانه مربوط به حوزه های پیش بینی ، پیشگیری ، آمادگی ، اقدام (مقابله) ، پاکسازی ، بازسازی ، نظارت و کنترل و سایر اقدامات ضروری در حوادث و سوانح غیر مترقبه طبیعی و غیر طبیعی می باشد

                  

.

قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در یکی از استراتژیک ترین نقاط جهان و برخورداری این کشور از منابع و مزیتهای مختلف خدادای از یکسو و واقع شدن آن در حادثه خیز ترین نقاط جغرافیایی کره خاکی از سوی دیگر ، سبب شده تا این کشور در طول تاریخ همواره با حوادث مختلف طبیعی مانند: سیل و زلزله و غیر طبیعی مانند لشکر کشی های متعدد از سوی کشورهای سلطه گر و متجاوز مواجه باشد

 حدود ۲۰% خسارات و تلفات وقوع یافته در کشور نیز مربوط به سیل است و آمارهای موجود بیانگر این است که تنها بین سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۸۱ بالغ بر ۳۷۰۰ مورد سیل ویرانگر در کشور اتفاق افتاده است .

.........................................................................................................................................................................................................

دو قدم مانده به خندیدن برگ                     یک نفس مانده به ذوق گل سرخ
چشم در چشم بهاری دیگر....                 تحفه ای یافت نکردم که کنم هدیه تان
یک سبد عاطفه دارم                          همه ارزانی تان