آشنایی با مکمل های دارویی و معدنی(بخش 1)

             آشنایی با مکمل های دارویی و معدنی(بخش 1)

          دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گروه فارماکولوژی

رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی

پروردگارا سینه‌‏ام را گشاده دار، و کار را بر من آسان کن، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را درک کنند

*********************************************************************

ویتامین A      تاثیر:تبدیل انرژی نور به پیام عصبی ،تکامل مناسب پوست و مخاط، تولید آنتی بادی توسط گلبول های سفید و فعالیت سلول های T  ، سنتز هورمون های استروئیدی ، انتقال آهن برای تولید گلبول قرمز ، سنتز میلین ، رشد و ترمیم استخوان ، تعداد و تحرک اسپرم

علل کمبود:استرس،عفونت، سوء جذب چربی، نوزادی، داروها (پائین آورنده های کلسترول، مسهل ها، باربیتورات ها)،دیابت، هیپوتیروئیدیسم، الکل، سیگار، هوای آلوده

نشانه های کمبود: خشکی ، خارش و قرمزی ملتحمه ، شب کوری ، خشکی ، زبری و خارش پوست ، خشکی و شکنندگی مو و ناخن ، خستگی ، کم خونی ، نقصان رشد ،
آسیب پذیری نسبت به عفونت ، نقص در تولید مثل.

مقادیر مصرف روزانه : پیشگیری در مردان 1000RE ، زنان 800RE ، درمان در هر دو جنس  3000-4500 RE

سمیت: 6500RE  در روز       

ویتامین B1 ( تیامین)

تاثیر:

متابولیسم انرژی ، انتقال عصبی ، سنتز کلاژن و سایر پروتئین ها

علل کمبود :

سالمندی – مصرف زیاد الکل ، چای پررنگ ، قهوه ، تمرین های سخت ، تب ، استرس، سوختگی ، هیپرتیروئیدیسم ، کمبود فولات ، دوران رشد

نشانه های کمبود: کاهش رفلاکس ها ، نداشتن تعادل ، نقص در یادگیری ، سردردهای متوالی ، بی خوابی ، تغییر خلق ، نرمی عضلات ، ضربان نامنظم ، تنگی نفس ، کم خونی ، نقص در سنتز پروتئین (کلاژن)، و التیام زخم ، بی اشتهایی ، یبوست

مقادیر مصرف روزانه : پیشگیری در مردان و زنان 1/1 میلی گرم و درمان 10-1500 میلی گرم

سمیت : گزارش نشده است.

ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

تاثیر: تولید انرژی ، آنتی اکسیدان (کوفاکتور گلوتاتیون ردوکتاز

علل کمبود: دوران رشد ، داروها (قرص ضد بارداری ، فنوتیازین ها ، باربیتورات ها،

آنتی بیوتیک ها)، الکل ، بیماری های مزمن ، تب ، سرطان 

نشانه های کمبود: لکه های قرمز و پوسته پوسته با ظاهری روغنی همراه با درد ، خارش اطراف بینی ، دهان ، گوش – ترک گوشه دهان ، شقاق لب ، زبان صاف ارغوانی ، قرمزی ، سوزش ، اشک ریزش زیاد چشم ، کاهش گلبول های قرمز ، خواب آلودگی ، افسردگی و تغییر خلق و افزایش خطر کتاراکت

مقادیر مصرف روزانه : پیشگیری در مردان 1/3 میلی گرم و زنان 1/1 میلی گرم ، درمان در هر دو جنس 10-400 میلی گرم                   سمیت : گزارش نشده است.

ویتامین B3 (نیاسین)( اسید نیکوتینیک)

تاثیر: بیوسنتز اسیدهای چرب و استروئیدها ، تولید انرژی ، همانندسازی DNA، آنتی اکسیدان، تنظیم قند، چربی و کلسترول

علل کمبود: کمبود B2,B6 و مصرف زیاد الکل

نشانه های کمبود: لکه های قرمز پوسته پوسته و شکاف دار روی آرنج ، زانو ، پشت گردن ، دست و ساعد ، زبان ملتهب و دردناک ، شکاف روی لب ، کاهش اشتها ، نفخ ، استفراغ ، اسهال ، اضطراب ، سردرد ، سردرگمی ، افسردگی شدید

مقادیر مصرف روزانه : پیشگیری در مردان 16 میلی گرم و در زنان 14 میلی گرم و درمان در هر دو جنس 100-4500 میلی گرم

سمیت : بیشتر از 500 میلی گرم موجب گشادی مویرگ ها و برافروختگی می شود . بیشتر از 2500 میلی گرم سبب افت فشار خون و سرگیجه و افزایش اسیداوریک خون و قند و اختلال در عملکرد کبد می گردد.

ویتامین B5  ( اسید پانتوتنیک)

تاثیر : تولید انرژی ، سنتز اسیدهای چرب ، کلسترول ، هورمون های استروئیدی ، ویتامین های A,D ، سنتز پروتئین ، تشکیل استیل کولین 

علل کمبود : بیماری های مزمن ، الکل ، پرهیزهای سخت غذایی برای لاغری

نشانه های کمبود : استفراغ و درد معده – خستگی ، سردرد و بی خوابی ، کرخی و حس سوزش در قسمت های پایین ساق پا – دردهای عضلانی و مفاصل ، کمرنگ شدن موی سر ، کاهش قدرت ایمنی

مقادیر مصرف روزانه : در زنان و مردان برای پیشگیری 5 میلی گرم و برای درمان

50 – 1000 میلی گرم           سمیت : گزارش نشده است

ویتامین B6 ( پیریدوکسین)

تاثیر : سنتز پروتئین ، غلاف میلین ، اسید های چرب غیر اشباع ، نیاسین ، هموگلوبین و میانجی های عصبی

علل کمبود : دوران رشد و سالمندی ، مصرف زیاد الکل ، قهوه ، سیگار ، دارو ( کلرامفنیکل ، قرص های ضدبارداری ، INH، ایمونوساپرسیوها ، هیدرالازین(

نشانه های کمبود: لکه های قرمز ، پوسته پوسته ، روغنی ، دردناک ، و خارش دار در اطراف بینی دهان و گوش ها - شقاق دردناک گوشه دهان و لب – زبان صاف بنفش و دردناک ، تورم و درد گلو – کم خونی – کاهش گلبول های سفید – گرفتگی ناگهانی عضلات و تشنج – احساس خارش و سوزش در دست و پا – افزایش کلسترول تام – خطر تولید اگزالات کلسیم.

مقادیر مصرف روزانه : در زنان و مردان برای پیشگیری 1/5 میلی گرم و برای درمان 10-15 میلی گرم

سمیت : مصرف طولانی مدت مقادیر بالای ویتامین B6 (بیش از 1000 میلی گرم در روز) می تواند موجب نوروپاتی محیطی (کرختی دست و پا ) گردد. مقادیر کمتر از 500 میلی گرم در روز در افراد سالم اثر سمی نداشته است.

ویتامین B12 (سیانوکوبالامین)

تاثیر: تبدیل فولات به شکل فعال آن و تشکیل DNA ، متابولیسم چربی ، سنتز میلین

علل کمبود: دوران سالمندی ، کم خونی پرنیشیوز ، آتروفی معده ، دوران بارداری و شیردهی ، بیماری کبدی ، رژیم گیاه خواری ، دارو( PAS ، کلشی سین ، نئومایسین ، متفورمین ، کلستیرامین)

نشانه های کمبود: آتروفی و التهاب غشاء های موکوسی در دهان و مجرای گوارشی – کم خونی مگالوبلاستیک همراه با ضعف ، تنگی نفس و کاهش تمرکز – کاهش تولید پلاکت – اختلال در تکامل گلبول های سفید – تحریک پذیری و روان پریشی – کرخی و سوزش دست و پا – ضعف در هماهنگی ماهیچه ها

مقادیر مصرف روزانه: در زنان و مردان برای پیشگیری 2/4 میکرو گرم و برای درمان 10/2 میکروگرم

سمیت گزارش نشده است.

ویتامین C  ( اسید اسکوربیک)

تاثیر : آنتی اکسیدان ، سنتز ( کلاژن ، کارنیتین ، میانجی های عصبی) ، تقویت توان ایمنی ، افزایش جذب آهن ، شکستن کلسترول و دفع آن ، کنترل میزان هیستامین خون

عللل کمبود: افزایش استرس جسمانی ( عفونت ، تب ، سوختگی ، جراحی ، آسیب بافت نرم و استخوان ) بیماری های مزمن ( هیپرتیروئیدیسم ، آرتریت روماتوئید ، دیابت ، نارسایی کلیوی )- داروها ( آسپرین ، قرص های ضد بارداری ) دوران رشد و سالمندی

نشانه های کمبود : شکنندگی عروق ( که علائم آن عبارت است از خونریزی لثه ، کبودی سریع پوست ، خشکی و درد ناشی از خونریزی داخلی مفصلی ) سنتز کراتین در فولیکول های مو { که سبب زبری پوست می شود ( پوست سمباده ای)} – اختلال در بهبود زخم، سیستم ایمنی ، بی حالی و افسردگی

مقادیر مصرف روزانه : برای پیشگیری در زنان 75 میلی گرم و در مردان 90 میلی گرم و برای درمان در هر دو جنس 50-200 میلی گرم.      سمیت : مطالعات نشان داده است که مصرف روزانه 5 – 10 گرم در فردی سالم به مدت چند سال عارضه ای نداشته است معذالک در افرادی که سابقه
سنگ های کلیوی و یا بیماری های کلیوی دارند مصرف بیش از 100 میلی گرم باید با نظر پزشک باشد زیرا احتمال رسوب سنگ های سیستئینی ، اگزالاتی و اوراتی وجود دارد.

قرص های ویتامین C  جویدنی ممکن است به علت اسیدی بودن موجب ساییدگی عاج شود.

ویتامین D3 ( کوله کلسیفرول)

تاثیر : جذب کلسیم و ذخیره سازی مواد معدنی در استخوان ها- رشد و تکامل سلولی به ویژه گلبول های سفید و سلول های اپی تلیال

علل کمبود: رژیم گیاه خواری ، دوران سالمندی ، دوری از نور خورشید ، سوء جذب چربی ، شیرخوارانی که منحصرا با شیر مادر تغذیه می شوند، بیماری های مزمن کلیه.

نشانه های کمبود:

    کودک ( تاخیر در رشد و به راه افتادن ، تحرک پذیری ، راشیتیسم ، تاخیر در رویش دندان و عاج ، اختلال در سیستم ایمنی)

   نوجوان ( اختلال در رشد استخوان های بلند و ماهیچه ، اختلال در سیستم ایمنی ، تورم و درد انتهای استخوان ها)

    بالغین ( از دست رفتن مواد معدنی استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان ، از دست رفتن حس شنوایی ، احساس زنگ در گوش ، ضعف عضلانی به ویژه اطراف باسن و لگن ، افزایش خطر ابتلا به سرطان کولون و پستان ، افزایش خطر پرفشاری خون ، اختلال در سیستم ایمنی.

مقادیر مصرف روزانه : در زنان و مردان برای پیشگیری 5- 15 میکروگرم برای درمان 10- 40 میکروگرم

سمیت : در کودکان مصرف بیش از 100 میکروگرم در روز می تواند سبب هیپرکلسمی و مقادیر بیش از 45 میکروگرم در روز باعث کاهش رشد شود. در افراد بالغ مصرف بیش از 250 میکروگرم در روز به مدت 6 ماه منجر به مسمومیت گردد و بیش از 1000 میکروگرم در روز به مدت طولانی سبب کلسیفیکاسیون کلیوی گردد.

ویتامین E  ( توکوفرول)

تاثیر: آنتی اکسیدان ، ضد تشکیل لخته

علل کمبود: مصرف انحصاری غلات ، مصرف زیاد اسیدهای غیراشباع ، آلودگی هوا ، کمبود سلنیوم ، سوء جذب چربی ، نوزادی ، فعالیت شدید و مداوم بدن

نشانه های کمبود : همولیز گلبول های قرمز ، تحلیل سلول های عصبی، آتروفی ماهیچه های صاف و اسکلتی ، آتروفی اندام های تولید مثل ، خطر ابتلا به سرطان ، آترواسکلروز ، آرتریت و کاتاراکت

مقادیر مصرف روزانه : در زنان و مردان برای پیشگیری 15 میلی گرم و برای درمان 100-2500 میلی گرم

سمیت : از مصرف مقادیری تا 3200 میلی گرم در روز در افراد سالم به مدت طولانی عارضه ای گزارش نشده است

چون ویتامین E اثر داروهای ضدانعقادی و انسولین را افزایش می دهد لذا در مصرف همزمان مقادیر بالای این ویتامین باید احتیاط نمود.

ویتامین K

تاثیر : سنتز پروترومبین و فاکتورهای VII,IV,X ، تولید پروتئین های ساختمانی و تنظیمی در استخوان ( مثل استئوکلسین)

علل کمبود : بیماری کبد ، الکل ، دارو( آنتی بیوتیک های با طیف گسترده ، کلستیرامین ، کومارین ) سوء جذب چربی ، نوزادی که منحصرا شیر مادر می خورد.

نشانه های کمبود : طولانی شدن خونریزی ، مقادیر جزئی خون در مدفوع ، کبودی سریع، نقص در فرایند بازسازی استخوان .

مقادیر مصرف روزانه: برای پیشگیری زنان 65 میکروگرم ، مردان 80 میکروگرم و برای درمان هر دو جنس 30-100 میکروگرم

سمیت : مصرف ترکیبات طبیعی ویتامین K تا میزان 400 میکروگرم سمی نبوده است. منادیون  که قبلا به عنوان یک مکمل در نوزادان مصرف می شدند حتی در مقادیر کم سمی است و سبب کم خونی و یرقان می شود و امروزه به کار نمی رود.

بیوتین ( ویتامین H)

تاثیر: گلوکونئوژنز، متابولیسم اسیدهای چرب و آمینواسیدها ، دخالت در رشد و تقسیم سلولی

علل کمبود : بارداری و شیردهی ، رژیم های لاغری ، مصرف تخم مرغ خام ، دارو ( ضد تشنج ، آنتی بیوتیک)

نشانه های کمبود: بی اشتهایی ، تهوع ، درد عضله ، بی حسی و سوزن سوزن شدن نوک انگشتان ، لکه های قرمز و پوسته پوسته دور بینی و دهان ، ریزش مو ، نقص سیستم ایمنی ، خستگی ، افزایش کلسترول و بیلی روبین سرم ، حملات صرع گونه ، تاخیر در تکامل کودک

مقادیر مصرف روزانه: در زنان و مردان برای پیشگیری 30 میکروگرم و برای درمان 500-300 میکروگرم

سمیت : گزارش نشده است.

اسید فولیک

تاثیر : سنتز DNA، رشد وتکامل جنین به ویژه در تشکیل سیستم عصبی

علل کمبود: رژیم فاقد سبزی و غلات ، دارو ( آسپیرین ، آنتی اسید ، قرص ضد بارداری ، آنتی بیوتیک)، سیگار ، بیماری های مزمن (پسوریازیس ، کم خونی ، بیماری کبدی ، سرطان)، تب ، عفونت ، ضربه ، سوختگی ، دوران رشد ، کمبود ویتامین C,B12.

نشانه های کمبود : آتروفی اپی تلیوم لوله گوارشی ، کم خونی ، کاهش تولید پلاکت ، اختلال در تکامل گلبول های سفید ، تغییر خلق ، فراموشی ، نقص در رشد

مقادیر مصرف روزانه : زنان و مردان برای پیشگیری 400 میکروگرم و برای درمان 400-75000 میکروگرم

سمیت: به نظر می رسد که در مقادیر بالا سمیت نداشته باشد ولی در افراد مصروع موجب افزایش حملات می گردد. مصرف بیش از 10 میلی گرم در روز ایجاد ناراحتی در گوارش و اختلال در خواب نموده است

چون اسید فولیک می تواند  قسمتی از عوارض کمبود B12 را بپوشاند عارضه عصبی ناشی از کمبود B12  درمان نشده و پیشرفت خواهد کرد لذا قبل از مصرف اسید فولیک به تنهایی باید کمبود B12 رد شده باشد.

............................................................................................................................................................................................................

درواقع فقر عریانی و گرسنگی نیست، فقر آن است که روز و شبمان را بی‌اندیشه سر کنیم، فقر همان گردوخاک نشسته بر کتاب‌های نفیس کتابخانه‌ها است، فقر نبود آگاهی و دانش و تکنولوژی روز است که امید آنکه روزگارمان سرشار از ثروت و غنای علم و دانایی و کمال باشد تا سیلاب تحریم‌های جهانی نتواند قلب سرزمینمان ایران را به لرزه درآورد.