بیماری MS چیست ؟ درمان آن چگونه است؟

بیماری MS چیست ؟ درمان آن چگونه است؟

                              بیماری MS چیست ؟ درمان آن چگونه است؟

دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی و سم شناسی

به مناسبت این ایام سخن را با این بیان روایت شده از حضرت امام حسین (ع)معلم و پرچم دار دین و شهادت آغاز می نماییم:

«إن کان دین محمّد لم‌یستقم الاّ بقتلی فیاسیوف خذینی»

اگر دین جدم محمد جز با کشته شدن من بر پا نمی ماند پس ای شمشیر ها مرا دریا بید.

این جمله یکی از قصار معروف آن حضرت می باشد:

اگر سه چیز نبود , هرگز فرزند آدم سر تسلیم فرو نمی آورد : فقر و نیازمندی , بیماریو مرگ .

(Multiple sclerosis) یاMS یک بیماری ناتوان کننده است که مغز و نخاع را تحت تاثیر قرارداده و باعث از دست دادن کنترل، دید، تعادل و حواس (بی حسی) میشود. در بیماری ام اس اعصاب مغز و نخاع توسط سیستم ایمنی بدن آسیب میبینند، که به این اختلال بیماری خود ایمنی میگویند. بیماری های خود ایمنی بیماری هایی هستند که در آنها سیستم ایمنی بدن که وظیفه شان حفاظت از بدن و نابود کردن آسیب رسانهای خارجی همچون باکتری هاست، اشتباها شروع به حمله به بافتهای بدن مینمایند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن شروع به حمله به مغز و نخاع دوتا از اجزاء مهم که سیستم مرکزی اعصاب را کنترل میکنند، کرده و باعث فلج شدن و از کارافتادگی آنها میشود. سایر بیماریهایی خود ایمنی شامل لو پوس و آرتریت روماتوئید میشود .

                       

آسیب دیدن اعصاب در بیماری ام اس سیستم مرکزی اعصاب از میلیون‌ها عصب تشکیل شده که وظیفه انتقال پیام‌ها بین مغز و اجزای بدن را برعهده دارند. این اعصاب پوشیده از لایه‌ای محافظ بنام myelin (نوعی چربی) که از تداخل اعصاب باهم جلوگیری می‌نماید(کاری که لایه محافظ سیم‌های الکتریکی انجام می‌دهد). در بیماری ام اس سیستم ایمنی بدن شروع به آسیب رساندن به این جربی ها کرده و با این کار باعث می‌شود، انتقال پیام توسط این اعصاب مختل شده و مغز قدرت کنترلی خود بربدن را از دست دهد. در این شرایط بدن دچار کاملا فلج و ناتوان می‌شود.

 

هرچند که شفایی برای بیماری ام اس وجودندارد، اما با درمان و مراقبت می‌توان حملات ام اسی و سرعت پیشرفت بیماری را کاهش داد. برطبق انجمن ملی ام اس آمریکا حدود 400000 آمریکایی به این بیماری مبتلا هستند و این بیماری بین زنان دو تا سه برابر شایع‌تر از مردان است. همچنین بیشترین خطر ابتلا به این بیماری بین نوجوانی و سن 50 سالگی می‌باشد.

علایم ابتلا به بیماری ام اس

نشانه‌ها و علایم ابتلا به ام اس بین افراد مختلف، مکان اعصاب تحت‌تاثیر و در زمان‌های مختلف متفاوت بوده و می‌توانند تغییر یابند، علایم ام اس شامل :

ضعف و یا بحسی یکی یا تعدادی از اعضای بدن.

ازدست دادن نسبی و یا کامل بینایی معمولا در یک چشم بعلاوه درد در حرکت دادن چشم(اختلال عصب بینایی)

    دوبینی یا تاری دید

    سوزن سوزن شدن و یا درد در بعضی از بخش‌های بدن

    شوک الکتریکی هنگام بعضی حرکات خاص سر

    لرزش بدن و یا عدم هماهنگی بدن

    لکنت زبان ،خستگی  و گیجی

حساسیت به گرما در افراد مبتلا به ام اس عادی بوده و کمی افزایش دمای بدن می‌تواند محرک و یا بدترکننده بیماری ام اس باشد.

 

افراد در ابتدای ابتلا به بیماری عودکردن گه‌گاه این علایم و سپس ناپدید شدن موقتی این علایم را احساس می‌کنند. بعضی از افراد مبتلا به نوع خوش‌خیم این بیماری بوده و بعد از حمله اولیه دچار حمله دیگری نشده و بیماری‌شان پیشرفت نمی‌کند.

چگونه این بیماری تشخیص داده می شود؟

مشکوک می شوند که بیمار نسبتاً جوان با علائم حرکتی و یا  MS به حسی که مرتباً حالت فعال و سپس خفته بخود می گیرد مواجه شوند. پزشکان مانند هر بیماری دیگری باید یک تاریخچه پزشکی دقیق را در کنار معاینه فیزیکی فرد قرار داده تا بتوانند به تشخیص MS نزدیک شوند. البته برای رسیدن به یک تشخیص قطعی باید مجموعه ای از تستها را برای کنار گذاشتن سایر بیماریهای مشابه انجام داد. بهترین وسیله برای نشان دادن نقاطی از دستگاه عصبی مرکزی ( مغز و نخاع ) که میلین در آنها از بین رفته است و پلاک ایجاد شده MRI می باشد.

پزشک همچنین ممکن است « آزمایشات پتانسیل برانگیخته » را که می توان روی اعصاب و حواس مختلف مثل بینائی، شنوایی ، ... انجام داد، درخواست کنند. در این آزمایشات این اعصاب تحریک شده و سرعت انتقال پیام الکتریکی در آنها اندازه گیری می شود. بیماران مبتلا به MS پاسخ کندتر و آهسته تری نسبت به تحریک اعصاب از خود نشان می دهند. پزشک همچنین ممکن است آزمایش بررسی مایع مغزی- نخاعی (که از طریق کمر این مایع گرفته می شود و بر روی آن آزمایشاتی انجام می گیرد) را درخواست نماید. مایع مغزی – نخاعی در افراد مبتلا به MS حاوی سطوح بالای پروتئین و WBC سفید بالاتر از حد معمول می باشد

دلایل ابتلا به ام اس

هیچ کس در مورد دلایل اصلی اشتباه سیستم ایمنی بدن برای حمله به اعصاب در بیماری ام اس نمی‌تواند نظر قطعی دهد. بعضی از دانشمندان معتقدند ترکیبی از ژنتیک و چیزی در محیط زیست می‌تواند باعث ابتلا به این بیماری شود. افرادیکه بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به ام اس قراردارند، شامل:

افردیکه در سنین 20 تا 40 سالگی قرار دارند در بیشترین خطر هستند.

    زنان دو برابر بیشتر از مردان در خطر ابتلا به بیماری ام اس قراردارند.

    اگر والدین و یا برادر و خواهر شما به بیماری ام اس مبتلا باشند، خطر ابتلای شما به ام اس بین 1 تا 3 درصد افزایش می‌یابد.

    عفونت ها و ویرس‌ های خاص از جمله ویروس ابشتاین بار می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.

    افراد سفیدپوست، بخصوص خانواده‌های ساکن اروپای شمالی در بیشترین خطر ابتلا به این بیماری قراردارند. نژادهای آسیایی، آفریقایی یا بومی آمریکا در بین سایر نژادها در کم‌ترین خطر ابتلا به این بیماری هستند.

درصورتیکه شما مبتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی از جمله بیماری تیروئید، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده هستید، خطر ابتلای شما به ام‌اس افزایش می‌یابد.

    در کشورها و مناطق جغرافیایی خاص از جمله اروپا، کانادای جنوبی، آمریکای شمالی، نیوزلند و استرالیای جنوبی خطر ابتلا به بیماری ام اس بیشتر از سایر مناطق جهان است.

 

عوارض ابتلا به ام اس

در بعضی مواقع افراد مبتلا به ام اس به سایر مشکلات زیر مبتلا میشوند

    خشکی و یا گرفتگی عضلات

    فلج شدن بخصوص فلج شدن پاها

    مشکلات مثانه، شکم و یا مشکلات جنسی

    مشکلات ذهنی، ازجمله فراموشی و یا عدم تمرکز

 صرع یا بیهوشی ،  افسردگی

 چگونگی درمان بیماری ام اس  

طیف گسترده‌ای از داروهای مختلف وجود دارند که میتوانند شدت و تکرار علایم بیماری ام اس را کاهش دهند. همچنین بعضی از انواع داروها میتوانند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهند. سایر داروها میتوانند حملات بیماری را کوتاه کنند ،   علایم و     مشکلات ام اس را بهبود بخشند(مانند درد، مشکلات ادراری و خشکی ماهیچه‌ها)

داروهای موجود درمان ام اس از نظر کاربرد به سه گروه اصلی تقسیم‌ بندی میشوند:

برای حملات بیماری

برای کنترل علائم بیماری

برای کنترل سیر بیماری

هنوز درمان قطعی برای MS پیدا نشده است. امروزه ترکیب درمان داروئی و درمان فیزیکی برای کاهش علائم و یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری MS توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد. استفاده از داروهای استروئیدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علائم بیماری مفید می باشند البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند. استروئیدها همچنین می توانند به بهبود اشکالات بینایی در این بیماران کمک کنند. ایمونوگلوبین داخل وریدی در  مواردی که حمله به درمان با کورتیکواستروئیدها پاسخ مناسبی ندهد پزشک ممکن است از ایمونوگلوبولین وریدی ( IVIG) کمک بگیرد . این ترکیبات در واقع آنتی بادی هائی هستند که توسط سیستم ایمنی افراد ساخته میشوند و بدن را از عفونت ها و بیماریها محافظت می نمایند. این مواد از خون افراد داوطلب جمع آوری شده از سایر مواد موجود در خون جدا میشوند و به صورت تزریقی مورد استفاده قرار می گیرند . دوره درمان با این دارو معمولاً 5 روز است

سایر داروها مثل « بتا اینترفرون » و « گلاتیامر » هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند.

انترفرون ها پروتئین هایی هستند که بطور طبیعی در بدن ساخته میشوند و دفاع بدن را در مقابل و ویروسها تأمین می کنند. سه نوع انترفرون طبیعی وجود دارد ، الفا، بتا، و گاما که از بین آنها نوع بتا در بیماری MS نقش درمانی دارد . این نوع انترفرونها خود به اشکال تزریقی در بازار وجود دارند.

انترفرون بتا – یک آ شامل آونکس .( و معادل ایرانی آن سینووکس) که به صورت عضلانی هفته ای یک بار تزریق میشوند.

وریبف و معادل ایرانی ان رسیژن که به صورت زیر جلدی ، هفته ای سه بار تزریق میشوند .

انترفرون بتا – یک ( بتافرون) که به صورت زیر جلدی یک روز در میان تزریق میشود.

تعویض خون ( پلاسما فرز ) هم در مواردی از بیماری مورد استفاده قرار می گیرد که به ترکیبات کورتون پاسخ مناسبی داده نشده باشد. در این نوع درمان حجم مشخصی از خون در طول مدت ۴-۳روز تعویض می شود.

برای کنترل علائم بیماریبسته به اینکه فرد در حال حاضر چه علائم و مشکلاتی دارد، از داروهای مختلفی برای کنترل و به حداقل رساندن مشکلات استفاده میشود. مثلاً از آمانتادین برای درمان خستگی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده مینشود

سایر داروها هم ممکن است برای رفع علائم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق « سم بوتولینوم » پاسخ می دهد که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز بر طرف می شود.

بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادرای نیاز پیدا کنند. درمانهای فیزیکی و شغلی نیز به بیمار کمک می کند که محدوده حرکات خود قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنیکهایی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتواند علیرغم نا توانائی هائی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ کرده و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان جهت استراحت و تجدید قوا می تواند مفید باشد

درمان خانگی ام اس با تغییر سبک زندگی

مواردیکه در مورد سبک زندگی در ادامه بیان میکنیم، میتواند به شما در زندگی با ام اس کمک کنند، این نکات شامل :

     استراحت کافی نمایید، اینکار باعث میشود کمتر احساس ضعف و خستگی نمایید

    ورزش کنید، انجام مرتب ورزش و فعالیت بدنی از جمله ورزشهای مثل پیاده روی، شنا، کاهش وزن و سایر فعالیتهای متعادل به شما در تقویت عضلات، مثانه و روده و همچنین حفظ تعادل شما کمک مینماید

    بدنتان را خنک کنید، بعضی اوقات  شدت بیماری ام اس با گرم شدن بدن افزایش مییابد. با ریختن آب خنک روی خود، شنا در آب خنک و خوردن نوشیدنیهای خنک بدنتان را خنک نمایید

    خوردن رژیم غذایی مناسب، چراکه رژیم غذایی مناسب میتواند به شما در حفظ تناسب اندام، تقویت سیستم ایمنی بدن و سلامت استخوانها کمک نماید.    استرس تان را کاهش دهید، چراکه استرس میتواند شدت بیماری تان را افزایش دهد

 

نکاتی در مورد مراقبت بیمار مبتلا

هنوز محققان راهی را که بتوان از ابتلا به این بیماری جلوگیری نماید، پیدا نکرده اند.

در قدم اول و مهمترین مورد حمایت خوب خانواده را طلب مینماید.  در گام بعدی حمایت  دوستان و اعضای تیم درمانی از وی می باشد تا او خود را تنها احساس نکند.

مصرف منظم داروهای تجویز شده، برنامه منظم برای فعالیت فیزیکی و ورزش، داشتن استراحت به میزان کافی که می تواند فرد را به وضعیت بهتری از سلامت رهنمون شود از وظایف خود بیمار است.

همچنین کاهش سطوح استرس فرد بیمار می تواند در کاهش علائم او مؤثر باشد. همچنین اجتناب از فعالیت زیاد در محیطهای بیرون خصوصاً در هوای زیاد گرم که می تواند باعث تشدید بیماری شود، لازم است. حمام سونا، وان حاوی آب خیلی گرم، دوش با آب گرم گرفتن همگی می توانند باعث بدتر شدن علائم شوند که پرهیز از آنها مفید بنظر می رسد.

کوپاکسون -2

داروی گلاتیرامراستات با نام تجاری کوپاکسون و معادل ایرانی کوپامر و اُسویمر، از آنجاکه به تازگی در کشور تولید شده است.

این دارو که در حال حاضر فقط در بیماری ام اس کاربرد دارد، زنجیره ای از چهار ملکول اسید آمینه بنام های گلوماتیک اسید، لیزین، آلانین و تیروزین است که بطور طبیعی در ملکول پروتئینی میلین ( غلاف عصب) هم یافت میشود. بنابراین از نظر ساختمان شیمیایی این دارو با میلین دور تنه عصب ، مشابهت دارد.

 

کوپاکسون -2 از سال 1996 توسط سازمان غذا وداروی امریکا برای کم کردن تعداد حمله های بیماری ام اس استفاده میشود،اگرچه مشاهدات نشان میدهد که در جلوگیری از پیشرفت ناتوانی هم موثر است . این دارو بصورت تزریق زیر جلدی روزانه

مورداستفاده قرار میگیرد . مکانیسم اثر دارو بدرستی معلوم نیست . اما به نظر می رسد با تغییراتی که در سیستم ایمنی بدن ایجاد می کند، واکنشهای التهابی را مهار میکند و شاید با توجه به شباهتی که به غلاف میلین دارد واکنشهای ایمنی ایجاد شده علیه این غلاف را به گونه ای ″منحرف″ میکند.

عوارض شایع دارو عبارتنداز : واکنش های محل تزریق که در 30% ممکن است روی دهد .

علائم شبیه آنفولانزا نیر در 10% موارد بروز میکند.  علائم قید شده معمولاً خفیف هستند.

احساس گُر گرفتگی ، اضطراب ، افزایش ضربان قلب در 5% افراد روی میدهد. (اگر دارو اداخل رگ تزریق شود)

پس از مدتی در اثر تغییراتی که در نسج چربی محل تزریق روی میدهد ،حالت گود افتادگی ممکن است دیده شود.

بندرت ممکن است عوارض دیگری در دستگاههای مختلف بدن ( گوارشی، عصبی، ادراری، تنفسی ...) نیز روی دهد .

در حال حاضر گروه زیادی از داروها در دست تحقیق قرار دارند که مطمئنا برخی از آنها در سالهای آینده از بوته آزمایش موفق بیرون خواهند آمد.

داروهای فوق الذکر و مشابهین آنها در حال حاضر  قادر به کنترل بیماری می باشند و توانایی ریشه کن کردن آن را ندارند.

سخن آخر:  چگونه به بیماران ام اس کمک کنیم ؟

محرم اسرار و مشکلات بیمار باشید و گاهی اجازه دهید با شما درد دل کند و مشکلاتش را بازگو نماید. کمترین فایده این کار، سبک شدن و آرام شدن اوست. علاوه بر این شما با مشکلات او آشنا می شوید و سعی می کنید آنها را برطرف نمایید.

اگر چه درمانی برای بیماری ام اس وجود ندارد، اما راه مناسبی که برای کمک به این بیماران وجود دارد این است که همیشه در دسترس آنها باشیم و آنها را تنها نگذاریم. اگر چه ممکن است معلولیت آنها جزئی باشد و بتوانند از پس کارهای روزانه خود برآیند، اما بروز حملات عصبی به آنها خبر نمی دهد و اگر این بیماران خود را در شرایط حمله تنها و ناتوان ببینند، شرایط روحی شان آسیب می بیند و ممکن است خیلی زود بیماری، آنها را از پا درآورد.

بنابراین سعی کنید در دسترس بیمار باشید و او را تنها نگذارید. در صورت لزوم برایش پرستار بگیرید و کارهای سخت را به او نسپارید. شرایط منزل را طوری فراهم کنید که سرشار از صمیمیت باشد و کمترین استرسی به بیمار وارد نشود، چون استرس بیماری را بدتر می کند. از کم هزینه ترین چیزها برای بهبود شرایط او استفاده کنید، مثل خندیدن و شاد بودن.

.................................................................................................................................

این مقاله را با گفتاری از سالار شهیدان به پایان میبریم.

خداوندا مرا با احسان خود , فزون طلب منما و با بلا و گرفتاری ادب مکن.

شکرگزاری تو بر نعمت گذشته موجب روی آوردن نعمت های جدید است.

با مداوا هر درد را درمان می کنی در صورتی که برای بیماری گناهت هیچ درمانی وجود ندارد، به جز زاری خالصانه به درگاه خداوند رحمان همراه با خواست هراسمندانه و یقینی از  روی امید.

آنچه را طاقت نداری به عهده مگیر، به آنچه نخواهی رسید، مپرداز، آنچه را قادر نیستی به شمار میاور، جز به اندازه ای که سود می بری هزینه مکن، پاداش، جز به اندازه کارکرد خویش مخواه، جز به فرمانبرداری از خدای سبحان که به دست آورده ای شادمان مشو و جز آنچه که خود را برای آن شایسته می بینی دریافت نکن.

---

نوشته شده در تاریخ دوشنبه بیست و ششم مهر ۱۳۹۵ توسط دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه

آرشیو نظرات

آزبست ( Azbast) ماده ای بسیار مصرفی اما آلاینده ای خطرناک و سرطان زا

آزبست ( Azbast) ماده ای بسیار مصرفی اما آلاینده ای خطرناک و سرطان زا

دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی و سم شنا سی

حمد و سپاس بی کران خداوندی راست که از سررحمتش انسان را آفرید و او را از انواع نعمت ها بهره مند نمود تا با اراده ای استوار ، راههای فضیلت و کمال را طی نموده و در حرم امن الهی و فردوس برین جاودانه گردد

تاریخچه
حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در فنلاند از پنبه کوهی برای ساخت ظرفهای گلی استفاده میشده است
هرودوت (۴۵۰ سال قبل از میلاد) نقل میکند که چگونه رومیان مردگان خود را قبل از سوزاندن درون پارچه‌های بافته شده از این نوع پنبه می پیچیدند. گفته میشود شارلمانی لباسی از پنبه کوهی داشت که با پوشیدن آن از درون آتش عبور کردو تطهیر شد.
خسرو پرویز دوم دستاری داشت از جنس پنبه کوهی که برای پاکیزه کردن آن را در آتش می انداخت و نابود نمیشد.  در سال ۱۸۲۰ یک دانشمند ایتالیایی، برای نخستین بار لباس ضد آتش را با استفاده از الیاف پنبه کوهی تولید کرد.
در اوایل قرن بیستم، یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز شد.
اولین مورد بیماری «آزبستوسیس» که عامل آن الیاف پنبه کوهی است یکصد سال پیش در انگلستان شناسایی شد. بیمار مردی بود که چهارده سال روی ماشین پنبه زنی کار کرده بود و در ۳۴ سالگی در بیمارستان درگذشت. در کالبد شکافی، تصلب بافتهای شش وی کاملاً آشکار بود. در شکل زیر انواع آزبست را مشاهده مینمایید.

  

آزبست نام گروهی از ترکیب های معدنی منیزیوم و سیلیسیوم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت میشود. این مواد به خاطر مقاومت زیادی که در برابر گرما و آتش دارند به عنوان مواد نسوز به کار میروند.

                                                    مهم ترین فراورده های آزبست  
الف- محصولات آزبست  سیمان:
شامل لوله های آزبست سیمانی، ناودانی، صفحات ایرانیت، دیوارهای پیش ساخته گچی و تو فال های سقف، پوشش های سیمانی، برخی کاشی ها مثل کاشی کف های آسفالتی و کاشی کف های وینیلی، پلاس تر های ضد صوت و پوشش های دکوری یا سقف.
ب-مواد مالشی و اصطکاکی:
صفحه کلاچ، لنت ترمز، انواع واشر، پانل های تجهیزات آسانسور، کفشک های ترمز آسانسور و بالابر و...
پ- جامه های نسوز:
 لباس، جلیقه، نمدها، هود های ازمایشگاهی، دستکش های آزمایشگاهی، پتوهای آتش نشانی، پرده های ضد آتش و دیگر مواد نسوز.
ت-ماده پرکننده و عایق: 
عایق آزبست افشانه شده، ترکیبات درزگیر نواری شکل و کاغذهای آزبستی(عایق لوله و...)، مواد کاغذی ضد حرارت، مواد درزگیر ضد حرارت، عایق های ضد حرارت، عایق های ضد آتش،
ث-سایر:
برخی رنگهای شیمیایی،  پلاستیک و...

در کشورهای در حال توسعه به طور گسترده ای از لوله های آزبست سیمان استفاده می شود، بطوری که 30 درصد لوله های انتقال رسانی آب شهری در هندوستان را شامل می شود   درصد از شبکه آبرسانی کانادا نیز از جنس آزبست سیمان است.

 

بیماری‌های ناشی از استنشاق آزبست:
آزبستوزیس
 ازبستوز عبارت است از التهاب ریه ها به علت استنشاق ذرات آزبست . این یک اختلال مزمن است اما مسری نیست . آزبستوز ممکن است منجر به سرطان ریه شود
آزبستوز شاید مهمترین بیماری ریوی ناشی از کار باشد.
سرطان ریه
مزوتلیوما
 در این بیماری تومورهای سفید رنگی در اطراف ریه ها تشکیل می شود، که بتدریج رشد می کنند و افزایش پیدا می یابد. و با

 

فشار به دیواره ریه ها از گنجایش آنها می کاهد. بعلت عدم وجود عوارض اولیه معمولاً پزشک زمانی بیماری را تشخیص می دهد که دیگر راهی برای معالجه و نجات بیماری وجود ندارد.
سرطان حنجره
و بطور جانبی: سرطان های لوله گوارش
 ابتلا به سرطان های روده و معده در کار گرانی که با این ماده در تماس می باشند بیشتر است. این کارگران اکثراً با نوعی ضعف ریوی دست به گریبان هستند که ابتلای به بیماریهای ریوی دیگر از جمله سل، برونشیت و سینه پهلو را تشدید می نماید.
گاه در دست و انگشتان کار گرانی که با آزبست کار می کنند بعلت تأثیر الیاف آزبست نوعی زگیل ایجاد می شود.

عوامل خطر
امروزه مشخص شده است که میزان خطر بروز بیماری های ناشی از الیاف توسط سه عامل اساسی و معرف به سه «D» تعیین می گردد.
1) مقدار الیاف:(Dose)منظور مقدار غباری است که در زمان معین تنفس می گردد.
2) ابعاد ((Dimension: منظور این است که آیا ماده حاوی آزبست، گرد و غبار قابل تنفس ایجاد می کند؟ (غباری که حاوی الیاف با طول بیش از 5 میکرون و قطر کمتر از2 میکرون یا نسبت ظاهری طول به قطر بزرگتر از 3 به 1 باشد گرد و غبار قابل آزبست محسوب می شود ).
3) دوام و پایداری الیاف: (Durability)یا میزان پایداری چنین غباری در داخل ریه انسان، که الیاف با طول کوتاهتر از 5 میکرون برای انسان خطری محسوب نمی شود. براساس مطالعات انجام شده بر روی انسان و حیوان، آژانس بین المللی تحقیق در مورد سرطان IARCتمام گونه های آزبست را به عنوان گروه I شناخته شده، در انسان به عنوان ماده سرطان زا طبقه بندی کرده است.

دیگر عوامل خطر:
نوع آزبست :
آزبست نوع کریزوتیل در انواع مختلف آزبست نسبت به نوع آمفیبول کم خطرتر می باشد.

آنتوفیلیت ، آکتینولیت و ترمولیت به دلیل انعطاف ناپذیری و خاصیت شکنندگی مصارف محدود دارند. آموسیت دارای الیاف طویل و مقاوم در برابر واکنشهای شیمیایی است، لذا از آن در ساخت ظروف شیمیایی استفاده می‌شود.

مصرف‌کنندگان عمده آزبست
عمده‌ترین کشورهای مصرف کننده آزبست در سال ۱۹۹۴ به ترتیب:

کشورهای همسود(مشترک المنافع)، چین، ژاپن، برزیل، تایلند، هندوستان، کره جنوبی، ایران،فرانسه، اندونزی، مکزیک، کلمبیا، اسپانیا، آمریکا.

از دید تولید کنندگان محصولات آزبست، از آنجا که صنعت آزبست سیمان، نیاز به انرژی کمتری در مقایسه با محصولاتی که از پتروشیمی و استخراج فلزات بدست می آید، دارد، دوستدار محیط زیست است.

در سال 1996 نخست وزیر فرانسه فرمانی مبنی بر قدغن کردن استفاده از آزبست صادر کرد. این فرمان شش ماده

ای مقرر کرده بود که استفاده از آزبست در کلیه محصولات تا سال 2001 محدود و سپس بطور کامل قطع گردد.

کانادایی ها اعتقاد دارند که به صورت کنترل شده و با احتیاط می توان از آن استفاده کرد.ازاین درگیری تحت

عنوان جنگ آزبستیاد شده است.

روسیه، چین و کانادا 65 درصد تولید آزبست در جهان را در اختیار دارند و کانادایی ها در حال گسترش فعالیتهای خود هستند.

آزبست در ایران

ایران طی 5 دهه گذشته مصرف آزبست خود را از حدود 20-10 هزار تن به 60-55 هزار تن در سال افزایش داده یعنی مصرف خود را حدوداً چهار برابر کرده است.

حدود 90 درصد از آزبست وارد اتی در کارخانجات آزبست- سیمان در محصولات سیمانی مانند لوله و ورق بکار گرفته می شود و حدود 9-7 درصد از آن در صنعت تولید لنت ترمز و کلاچ استفاده می شود.
اولین شواهد مصرف آزبست در ایران به قبل از جنگ دوم جهانی بازمی گردد که آلمانها از این ماده در ساختمان ایستگاههای راه آهن استفاده کردند. تولید محصولات آزبست سیمان در ایران به سال 1958 باز میگردد که کارخانه ای در تهران آغاز به کار کرد و مهمترین محصول آن ورقه های موج دار آزبست سیمان بود. این کارخانه "ایرانیت"نام داشت
ایران در برهه هایی از زمان آزبست نیز تولید کرده است. یک معدن تولید آزبست در نواحی شرق ایران وجود دارد که از سال 1974 شروع به کار کرده و تا سال 2003 به کار خود خاتمه داده است که  سالیانه حدود 3000 تن آزبست تولید کرده است. -آزبست به عنوان ماده اولیه در بیش از 50 کارخانه و کارگاه در ایران به محصولات آزبست تبدیل میشود. طی سالیان گذشته 10 تا 15 کارخانه تولید آزبست سیمان در ایران فعال بوده اند که در حال حاضر حدود 500000 تن محصولات حاوی آزبست تولید

میکنند.
*تعداد کارگران که در این کارخانجات فعّالیت کرده اند بالغ بر 5000 نفر تخمین زده می شوند. حدود 30 کارخانه و کارگاه تولید لنت ترمز و کلاچ نیز در ایران فعالیت میکنند.

 

 آزبست ماده‌ای سمی در لنت‌های ترمز که با هر بار ترمزگیری، بخشی از آن وارد هوای اطراف می‌شود و در نهایت عاملی برای مرگ شهرنشین‌ها است. تلاش‌های زیادی در این مدت انجام گرفته است تا به هر شکل ممکن، آزبست را از مواد مختلف و به ویژه بخش‌هایی از خودرو حذف کنند تا جایی که گفته می‌شود در حال حاضر هیچ لنت ترمز دارای آزبستی در کشور تولید نمی‌شود . مهم‌ترین خصوصیت آزبست، تحمل دمای بالای آن است و به همین دلیل از آن حتی در تهیه لباسهای آتش نشان‌‌ها و تولید سیمان نسوز هم استفاده میشود ضمن آنکه به دلیل خواص شیمیایی و فیزیکی دیگری که دارد استفاده از آن در تولید مواد دیگری از جمله سیمان و قطعات پوشش سقف نیز رایج بوده است. از نخستین استفاده های صنعتی از آزبست بیش از یکصد سال می‌گذرد اما از همان آغاز، تأثیرات آن بر سلامت افرادی که به طور مستقیم با آن درگیر بوده‌اند آشکار شد. ذرات بسیار ریز آزبست درون هوا معلق و به داخل ریه افرادی که در این محیطها کار میکنند، وارد میشوند. این ذرات آنقدر کوچک هستند که با راحتی تا اعماق شش‌ها نفوذ می‌کنند و در نهایت بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان ریه و بیماری که بعدها آزبستوسیس نامیده شد را باعث میشوند که همگی مرگ بیمار را به دنبال دارند. به همین دلیل کارگران این کارگاهها باید با لوازم حفاظتی کامل وارد محیطهای دارای غبار آزبست میشدند.
آزبست سالها جزو اصلی تشکیل دهنده لنت های ترمز و البته سیستم کلاچ خودرو بود و کارآیی مناسبی هم داشت چون هم اصطکاک بالایی دارد و هم می‌تواند دمای بالایی را تحمل کند تا آنجا که ترکیبات آزبست میتوانند بدون آنکه از بین بروند با حضور ماده مشتعله (مانند نفت) بسوزند. اما به مرور تأثیرات مخرب آزبست موجود در این قطعات بر سلامت انسان آشکار شد. لنت ترمز در اثر اصطکاک به صورت گرد ریزی در میآید که حاوی آزبست است و این گرد ریز در هوا پراکنده شده و در نهایت در ریه افراد رسوب میکرد. کته قابل توجه در این زمینه آن است که برخی از بزرگترین صادرکنندگان آزبست در جهان خود از کشورهایی هستند که ممنوعیت استفاده از آن را در کشور خود وضع کرده‌اند ولی بسیاری از کشورهای جهان سوم، به دلیل نبود جایگزین برای آن و یا گرانتر بودن مواد جایگزین به ناچار استفاده از آزبست را ادامه میدهند.

حذف آزبست از تمامی صنایع هر چند ایده‌آل است اما در حال حاضر نا ممکن به نظر میرسد و به همین دلیل در زمینه‌های مختلف، دانشمندان به دنبال یافتن جایگزینی برای آن هستند. در خودرو، حذف آزبست به معنی حذف سیستم ترمز کلاچ است و به همین دلیل امروزه جایگزین های نیمه فلزی و غیر فلزی مناسبی (ترکیباتی از مس و فولاد و گرافیت و سرامیک) برای آزبست در سیستم ترمز و کلاچ وجود دارد.

و اما:

بر طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در دوم مرداد ۱۳۷۹، مصرف پنبه کوهی در ایران از اول مرداد ۱۳۸۶ ممنوع شده ‌است.
در تاریخ ۱ آذر ماه ۱۳۹۰، سازمان حفاظت محیط زیست استفاده از هر گونه آزبست را بطور کلی ممنوع اعلام کرد.همچنین بنابراین مصوبه از تاریخ اول شهریور ماه سال ۱۳۹۱ واردات آزبست سفید هم ممنوع اعلام شد. این تصمیم بر طبق جلسه مورخ ۱۷ مهرماه ۱۳۹۰ شورای عالی محیط زیست اعلام عمومی شده‌ است.
مواجهه با آزبست در محیط های کاری
راه اصلی:  دستگاه تنفسی یا ریه ها
راههای فرعی:
بلعیدن با دستگاه گوارش  ،   پوست (برخی کارگران ساختمانی)
سالانه بیش از صد میلیون نفر در جهان در مواجهه با آزبست قرار می گیرند که بیش از صد هزار  نفر از آنها در هر سال جان خود را از دست می دهند.
حتّی کارگرانی که با لباس های خود آزبست را به منزل ببرند ممکن است افراد خانواده آنها به خصوص فرزندانشان را به بیماری مبتلا سازند.

باید یادآور شد چون این الیاف سبب زمینه سازی برای سرطان خون و لو سمی می شود ورود گلبول های سفید

 WBC)) های نا بالغ از مغز استخوان به خون محیطی هم در افراد مبتلا به سرطان را داریم. سرطان خون در شهرهای بزرگ افزایش یافته که این افزایش با میزان آلاینده های هوا از جمله آزبست و بنزن بی ارتباط نیست. با توجه به اینکه شاخص آلودگی آزبست و بنزن در فصولی از سال از حد اضطرار هم فراتر می رود، افزود: ارتباط بسیاری از انواع سرطان های خون با میزان آلودگی هوا و بویژه، ترکیبات آروماتیکی مانند بنزن که از سوخت ناقص بنزین ایجاد می شود ثابت شده است.

همچنین آزبست ناشی از لنت ترمزهای فاقد استانداردهای لازم با برخی سرطان های پوشش های احشایی بدن ارتباط دارد.

همچنین در مبتلا به آزبستوز، تنگی نفس در هنگام فعالیت و سرفه بدون خلط تحریکی است. با پیشرفت بیماری شدت این علائم افزایش یافته و ممکن است سرفه ها همراه با خلط باشد. فیبروز پلور ممکن است به قدری وسیع باشد که موجب تنگی نفس شدید و حتی مرگ بیمار گردد. که علت این حالات سیستم ایمنی بدن بالاخص ازدیاد انواع زیر گروه هایWBCمی باشد.

فاگوسیتوز (بیگانه خواری) که احتمالاً سبب آزاد شدن آنزیمهای لیزوزومی از ماکروفاژها می شود در ایجاد بیماری دخیل است.

در این تابلو تغییرات در هموگلوبین ، پلاکت ها ، گلبول های دفاعی و سایر پارامتر های خونی ملاحظه میگردد.

تاثیرات کبدی

این مواد می‌توانند باعث آسیب به سلولهای کبدی و افزایش آنزیم‌های کبدی در خون شوند. این مواد در درازمدت می‌توانند سرطان‌های کبدی و گوارشی ایجاد کنند. سطح ALT و AST ( 2آنزیم مهم کبد )در چنین شرایطی معمولاً بین 2برابر حالت عادی تا چندین صد واحد در لیتر متغیر است.

 بیماری عفونت ریوی مزمن(emphysema )
 این عفونت در طولانی مدت بروی مغز استخوان و سیستم ایمنی اثر گذاشته و سبب کاهش سلولهای خونی بخصوص رده های گلبول های قرمز میشود.
عفونت ریه و راه یافتن آن به خون سبب ایجاد عفونت خونی می شود که به دلیل آن سبب افزایش شدید WBC ( گلبول های سفید )می شود.
 این مسمومیت بطور کلی سبب 4عامل اصلی می شود:کم خونی ، افزایش فشار خون، افزایش  تری گلیسرید  ،هایپوکسی ( کمبود اکسیژن)

.............................................................................................................................

خدایا:

نعمت عافیت مبدا همه نیازهاست           و عاقبت بخیری مقصد همه نیازهاست

            بین این مبدا تا ان مقصد والاترین نیازها دلخوشی ست

                 به بزرگیت ان را به تمامی دل پا کانت عطا فرما

---

نوشته شده در تاریخ دوشنبه پنجم مهر ۱۳۹۵ توسط دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه