مطالب پزشکی - بیماری ها و داروها
دکتر حسین جعفری^ عضو هیئت علمی دانشگاه
مطالب پزشکی - بیماری ها و داروها
دکتر حسین جعفری^ عضو هیئت علمی دانشگاهآبان 94
...اوست خدای که از آسمان و زمین آب نازل کرد تا هر نبات را بدان برویاند و سبزه ها را از زمین بیرون آورد.
سوره 6 آیه 99
دارو درمانی در دوران های خاص:
دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی
دوران های مهم زندگی انسان عبارتند از :دوران جنینی، دوران نوزادی ، دوران شیرخوارگی ، دوران کودکی و طفولیت ، دوران نوجوانی و جوانی و دوران سالمندی . در خانم ها بایستی دوران حاملگی و شیردهی را مد نظر داشت .
در بین دورانهای فوق دوران جنینی ، نوزادی ، کودکی ، دوران سالمندی و در بانوان دوران حاملگی بسیار حائز اهمیت است. ما در مقالاتی دارو درمانی را در این زمان ها مورد بحث قرار خواهیم داد.
بخش نخست : دارو درمانی در سالمندان
Drug Therapy in Aging (Geriatric clinical pharmacology)(
با توجه به این مسئله که جمعیت سالمند در کشور ما روبه افزایش است و Aging در کشور ما نظیر کشورهای غربی از مسایل مهمی است که باید در دستور کار دولتمردان و مسئولین و خانواده ها قرار بگیرد مطالعه عمیق این مقاله را به کاربران عزیز توصیه می نماییم.
دارو درمانی در سالمندان بنا به دلایل زیر مهم است :
1- در کشور ما بیش از 30 درصد جمعیت را تشکیل می دهند .(در کشورهای غربی آمار سالمندان بیش از این است).
2- سالمندان به عوارض جانبی داروها بسیار حساس هستند.
3- آنها همزمان چند بیماری مزمن دارند و طبعا" تعداد داروهای دریافتی آنها زیاد است.گسترش روز افزون داروهای قابل دسترس اعم از داروهای بدون نسخه و یا با نسخه باعث شده .اکثر سالمندان نسبت به گذشته، داروهای بیشتری مصرف کنند(50 درصد آنها دارو را با نسخه می گیرند).
تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی و فارماکوکپینیتکی در سالمندان منجر به مصرف بیش از حد یا .نادرست دارو گردیده همچنین اشتباه در مصرف دارو که در اثر خود درمانی و از دست دادن حافظه یا گیجی رخ میدهد بایستی مد نظر قرار بگیرد.
داروهای مصرفی این بیماران داروهای قلبی- عروقی ، آنتی بیوتیک و داروهای موثر بر اعصاب مرکزی می باشد.
داروهای عصبی مصرفی شامل داروهایزیر است :
الف) داروهای ضد تشنج ، داروهای ضد پارکینسون ، داروهای ضد جنون ، داروهای ضد آلزایمر داروهای ضد افسردگی نسل اول ( سه حلقه ای ) ، داروهای مسکن و داروهای خواب آور و آرام بخش هستند.
داروهای قلبی و عروقی مور استفاده شامل : داروهای ضد فشار خون بالا ، داروهای ضد آریتمی (موثر بر طپش قلب) داروهای مدر (دیورتیکها) و داروهای موثر بر نارسایی قلبی ( گلیکوزید های قلبی).
سن سالخوردگی فرآیندی است که در طول زمان به تدریج کمبودهائی را درفرد سالمند فراهم می آورد. برخی از این تغییرات، سبب ایجاد تغییراتی در فارماکوکینتیک داروها .و برخی دیگر سبب پدید آمدن تغییراتی در فارماکودینامیک آنها می شوند.
هر دارو دارای فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک مخصوص میباشد. فارماکوکینتیک یعنی اثر بدن بر دارو و فارماکودینامیک به تاثیر دارو بر بدن گفته میشود.
در سالمندان فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک داروها نسبت به افراد جوان دستخوش تغییرات می گردد مثلا" سرعت جذب موادی نظیر تیامین ، یون های کلسیم و یون های آهن کاهش می یابد ( جذب : وارد شدن دارو در خون می باشد و در جذب سرعت مهم می باشد ).
با افزایش سن، تغییرات مهمی از نظر جذب داروها در بدن ایجاد نمی شود. اما تغییرات ناشی از عادات تغذیه ای، مصرف بیشتر ملین ها یا آنتی اسید ها و تغییرات پدید آمده در تخلیه معده- که معمولاً در سالمندان کندتر است- ممکن است بر سرعت جذب برخی از داروها تاثیر بگذارند. نظر به اینکه عمده داروهای مصرفی خصوصاً در بیماریهای مزمن از طریق خوراکی مورد استفاده قرار می گیرند و از طرف دیگر در مقایسه با سایر طریق مصرف جذب گوارشی داروها می تواند تحت تأثیر عوامل متعدد قرار گیرد از مهمترین این تغییرات می توان کاهش اسیدیته معده کاهش سرعت تخلیه معده، کاهش حرکات روده، کاهش توانایی سلولها برای حمل فعال مواد و کاهش جریان خون دریافتی را نام برد. قابل ذکر است جذب موادی که به صورت فعال حمل می شوند مثل ویتامین ها، کلسیم ، آهن و غیره با افزایش سن کاهش می یابد، از طرف دیگر به دلیل افزایش اختلالات گوارشی و مصرف داروهای درمان کننده آن بروز تداخلات دارویی در این قسمت به شدت محتمل می شود مثلا مصرف آنتی اسید جذب داروهایی چون کلرو پرومازین، سایمتیدن و تتراسایکلین را کاهش می دهد.
حرکات دودی در معده و روده سالمندان کم است و این امر سبب اختلال جذب بعضی از داروها می شود. تغییرات نسبت آب و چربی در بدن سالمندان نیز می تواند حجم توزیع داروهایی را که حلال در آب یا حلال در چربی هستند، تغییر دهد.
پروتئین خونی آلبومین که تمایل به داروهای اسیدی (مانند وارفارین، دیازپام و فنی توئین) دارد در روند ناتوانی تدریجی سالمندان کاهش می یابد. در نتیجه داروهای اسیدی مولکول های آزاد بیشتری خواهند داشت و قابلیت سمیت آنها افزایش می یابد.
آلفا-1-اسید-گلیکوپروتئین که به داروهای با ماهیت قلیایی (مانند لیدوکائین و پروپانولول) متصل می شود، در بدن سالمندان با غلظت بالاتری ظاهر می شود.
در سالمندان، آلبومین سرم خون که به بسیاری از داروها مخصوصاً اسیدهای ضعیف متصل می شود، کاهش یافته، در نتیجه نسبت داروی متصل به حجم بدن انسان با ورود به مرحله میانسالی کاهش می یابد. توده عضلانی که بافت گوشتی بدن را تشکیل می هد نیز کاهش یافته و در عوض ذخیره چربی افزایش می یابد. چربی بدن در مردان بین 36-18 درصد و در خانمها بین 48-33 درصد افزایش می یابد. همچنین مقدار آب بدن نیز در سن 80 سالگی حدود 15-10
درصد کاهش پیدا می کند شده به داروی آزاد تغییر قابل توجهی پیدا می کند. همچنین حجم توزیع به دلیل تغییرات بخشهای مختلف بدن در سالمندان، تغییر می نماید و داروهایی مانند باربیتوراتها که در بافت چربی توزیع می شوند، دستخوش افزایش حجم توزیع خواهند شد (بدین معنی است که با یک دوز مشخص، انباشتگی بافتی بیشتر ولی توزیع خونی کمتری خواهد داشت و این امر ممکن است سبب طولانی شدن اثرات دارو گردد). داروهایی مانند لیتیوم که در آب و مایعات بدن توزیع می شوند، دستخوش کاهش حجم توزیع خواهند شد و قاعدتا باید توجه شود که به میزان کمتری از دوز درمانی تجویز شود.
بعضی از سالمندان معتقد ند که در ماه رمضان داروها اثر خود را از دست می دهند، علت این است که از یک طرف آلبومین سرم خون در فرد سالمند به طور طبیعی کاهش می یابد و از طرف دیگر بعد از 24 تا 72 ساعت روزه داری، سرعت دفع داروهایی که به آلبومین می چسبند- مانند .دیازپام، فنی توئین و وارفارین- تسریع می شوند
هر گاه تاکید می کنیم که میزان مصرف داروهایی مانند دیگوکسین در یک بیمار سالمند دچار نارسائی احتقانی قلب، حتماً باید کم شود، در واقع به دلیل همین کاهش حجم توزیع ظاهری آن .دارو است
افزایش چربى و کاهش عضله در فرد مسن باعث کاهش آب بدن و کاهش حجم توزیعى داروهاى محلول در آب مانند نیترات‌ها،آنتی بیوتیک های آمنیوگلیگوزیدی و بعضى داروهاى ضد فشار خون مى‌گردد. براى جلوگیرى از تجویز دوز اضافى داروهاى محلول در آب، درمان افراد مسن باید با حداقل دوز دارو آغاز .شده و با بررسى مرتب سطح دارو ادامه یابد در این افراد سرعت انتشار داروهای محلول در چربی داورهای محلول در آب کاهش می یابد. همچنین در اتصال به پروتئین های خون (آلبومین و گلوبولین ) کاهش می یابد.
در سالمندان، برخی از داروها آهسته تر در فرآیند سوخت و ساز به مصرف می رسند. این امر می تواند ناشی از کاهش جریان خون کبدی باشد . در این افراد بیشترین تغییرات در سوخت و ساز داروهایی صورت می گیرد که توسط سیستم اکسید از با اعمال مختلف میکروزومی در فرآیند سوخت و ساز وارد می شوند. بنابراین آن دسته از داروهایی که در کبد، توسط واکنشهای کونژوگاسیون در فرآیند سوخت و ساز به کار گرفته می شوند در یک فرد سالمند نسبت به یک فرد جوان تغییر زیادی نمی کنند. آلپرازولام، باربیتوراتها، کلردیازپوکساید، دیازپام، فلورازپام، ایمی پرامین،نورتریپ تیلین، پروپرانولول،کینیدین و تئوفیلین، برخی از داروهایی هستند که سوخت و ساز آنها در سالمندان آهسته تر صورت می گیرد.
تغییرات فارماکوکینتیک در نتیجه افزایش سن برخی از سیستم های یون تحت تاثیر فرآیند پیری قرار می گیرند و نقش عمده ای در بروز تغییرات فارماکوکینتیک دارند ازجمله این تغییرات افزایش اسیدیته معده، تأخیر عمل تخلیه معده، کاهش کلی آب بدن، کاهش آلبومین، افزایش مجموع چربی بدن، گردش خون کبد، کاهش فعالیت آنزیمها.
از داروهایی که سوخت و ساز آنها در افراد سالمند تغییر زیادی نمی کند، می توان به .ایزونیازید،لیدوکائین، لورازپام، نیترازپام، اکسازپام،پرازوسین و وارفارین اشاره نمود.
بنابراین در مورد بیمار سالمندی که اخیرا به بیماری کبدی مبتلا بوده است، حتی اگر ظاهراً بهبودی کامل بدست آورده باشد باید تعیین میزان داروهایی که عمدتاً توسط کبد پاکسازی می .شوند، با احتیاط صورت گیرد
تا دهه ششم زندگی، حدود ۳۰% از توده کبد و فعالیت آن کاسته مى‌شود. این مسئله خطر زیادى ایجاد نمى‌کند، مگر توسط کاهش جریان خون (افت فشار خون یا کاهش حجم) یا مصرف داروهائى که آنزیم‌هاى کبدى را مهار کرده (مانند سایمتیدین) یا از جریان خون کبدى مى‌کاهند (مانند سایمتیدین و پروپرانولول)، تشدید شود. در این شرایط احتمال مسمومیت با داروهائى .(مانند نیترات‌ها، پروپرانولول، مورفین) که توسط کبد غیرفعال مى‌شوند افزایش مى‌یابددر این افراد سرعت گردش خون در کبد کند و همچنین مقاومت آنها در مقابل هپاتیت ویروسی و الکل کاهش پیدا می کند. سرعت جریان خون در کلیه ، میزان کراتینین داخل بدن آنها کاهش و وارد شدن ادرار به درون لوله های کلیوی کم میشود. سرعت فیلتر ه شدن داروها در کپسول بومن ( گلومرول) در دامنه سنی 40 تا 90 سالگی به میزان 35 درصد کم میشود. در بانوان ورود دارو به درون لوله های ادراری 85 درصد نسبت به مردان کم می شود.
در ۲۰% افراد مسن بستری سوتغذیه وجود دارد و کاهش سطح آلبومین سرم به علت سوء تغذیه (یا به علت واکنش فاز حاد در برابر عفونت) مى‌تواند باعث افزایش سطح سرمی داروها که به پروتئین‌ها اتصال مى‌یابند (مانند کینیدین، وارفارین، ریفامپین، پروپرانولول) شده، احتمال مسمومیت با آنها را افزایش دهد. بیماران دچار هیپوآلبومینمى که چنین داروهائى دریافت .مى‌نمایند، باید به دقت از نظر عوارض جانبی توکسیک بررسی شوند
متابولیسم کبدی و کلیوی داروها در دوران سالمندی
هر کدام از ما 2 سن داریم؛ یک سن شناسنامه ای یا تقویمی که از روز تولد تا امروز ما را تعیین می کند و دیگری سن فیزیولوژیک. اندازه گیری سن فیزیولوژیک، دشوار است و آن، سنی است که میزان استهلاک بافتی، دستگاهی و کل بدن را تعیین می کند. به عنوان نمونه، مردی که به 50 سالگی می رسد و داروی زیادی در مدت عمرش مصرف نکرده است، با مردی که به 50 سالگی رسیده و حدود 30 سال از عمرش را دارو مصرف می کرده، بسیار متفاوت است؛ زیرا تمام این داروهای مصرف شده به کلیه و کبد فرد، بار بیشتر و کار زیادتری را تحمیل کرده اند. به هر حال، از 50 سالگی به بعد، برخی از تغییرات اساسی در کارکرد دستگاه ها و اندام های بدن رخ می دهد. از 50 سالگی به
عنوان نمونه، فعالیت یا قدرت تصفیه کنند گی کلیه بعد به طور متوسط سالی یک درصد کاهش می یابد. بنابراین ظرفیت تصفیه کنند گی و دفع فضولات و سموم کلیه یک فرد 60 ساله 10 درصد کمتر از یک کلیه 50 ساله است. در 70 سالگی این کاهش به 20 درصد می رسد.
همان طور که می دانید کلیه محل اصلی دفع داروها است و بیشتر داروها از طریق کلیه دفع می شوند. بنابراین وقتی قدرت دفعی کلیه در مدت 10 سال 10 درصد کاهش پیدا می کند، به این معناست که خطر مسمومیت های دارویی و تجمع داروها در بدن سالمندان به طور فزاینده ای افزایش می یابد .همچنین فعالیت کبد از 50 سالگی کاهش پیدا می کند و در نتیجه داروهایی که باید در کبد متابولیزه شوند، کمتر تحت این فرآیند قرار می گیرند و خطر تجمع آنها در بدن افزایش پیدا می کند. از طرفی، جذب گوارشی داروها در سالمندان به دلیل تغییرات ترشح اسید کاهش پیدا می کند. می دانیم اندام اصلی بدن که در فرآیند پاکسازی داروها، دخالت دارد، کلیه ها هستند. آزمون پاکسازی کرآتینین نشان می دهد که با افزایش سن توان کلیه ها کم می شود و پاکسازی کرآتینین( میلی لیتر در دقیقه ) و تولید آن (میلی گرم در 24 ساعت ) کاهش می یابد اما غلظت کرآتینین سرم (میلیگرم در دسی لیتر) تقریباً بدون تغییر باقی می ماند. در نهایت نتیجه عملی این تغییرات، طولانی شدن نیمه عمر بسیاری از داروها ست که در صورت عدم عملکرد کلیه ها از آنجاکه وابسته به سرعت فیلتراسیون گلومرولی و ترشح توبولی می باشد، با افزایش سن کاهش می یابد.
پس از سن 40 سالگی به ازاء گذشت هر دهه از عمر، 6 تا 10 درصد از عملکرد کلیوی کاهش می یابد. به عنوان مثال یک مرد 70 ساله سالم می تواند 40 تا 50 درصد از عملکرد کلیوی خود را از دست داده باشد. بنابراین برای حذف داروهایی که کلیرانس کلیوی دارند زمان بیشتری طول می کشد. کاهش میزان تجویز آنها، احتمال تجمع دارو در مقادیر سمی در بدن، افزایش می یابد
با توجه به این تغییرات در دستگاه ادراری دفع داروهای سمی و خطرناک مانند کربنات لیتیم (داروی ضد جنون ) ، چنتامایسین ، دیگوکسین (داروی گیاهی ضد نارسایی قلبی )، سایمتیدین ( داروی ضد زخم معده ) و آمانتادین که داروی ضد ویروس می باشد کاهش یافته و افراد با اوردوز (دوز بالا) از این داروها مواجه گردیده و مسموم میشوند
سرعت تهویه داروهایی نظیر داروهای ضد آسم و داروهای بیهوشی کم میشود.
ریه ها دومین اندام دفعی بدن محسوب می شوند. از آنجا که در سالمندان ظرفیت تنفسی کاهش یافته و احتمال وقوع بیماریهای فعال ریوی افزایش می یابد، بهتر است در این گروه سنی .بجای استفاده از هوشبری استنشاقی، داروهای تزریقی بکار بریم.
تغییرات فارماکودینامیک
تغییرات فارماکودینامیکی در سالمندان شامل موارد زیر است:
1-حساسیت گیرنده ها ( گیرنده های بتا در سیستم سمپاتیک)
2- تغییرات در پیامبر های ثانویه در سطح سلولها (آدنوزین منو فسفات حلقوی)
3-نارسایی در هموستاز بدن ( برون ده قلبی ، تغییر در عملکرد کلیه ها و سیستم هورمونی )
4-نارسایی در مرکز قلب و عروق (VMC)
5-تغییر در حجم مایعات بدن
به علت تغییرات هورمونی سالمندان نسبت به سرما بسیار حساس هستند و نمیتوانند خود را با تغییرات دما آدابته نمایند در ضمن از سن 50 به بعد سالانه 1 میلی گرم در 100سی سی به قند خون آنها افزوده میشود.
با عنایت به موارد مذکور بایستی در دریافت داروهای زیر محتاطانه عمل نمود:
سایمتیدین ، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای ، فنوتیازین ها ، داروهای ضد افسردگی از نوع منو آمین اکسید از ،
داروهای آنتی کولینرژیک ، لوودوپا و باربیتورات ها
توصیه های پزشکی در تجویز و کاربرد داروها برای سالمندان
اولین نکته اینکه آیا دارو درمانی لازم است ؟ درصورت لزوم کمترین تعداد اقلام دارویی برای سالمند انتخاب و تجویز شود.
بهترین دارو انتخاب گردد. درمان با مقادیر کم دارو آغاز شود و در صورت لزوم با احتیاط افزایش پیدا کند. از رژیم های دارویی ساده استفاده شود.
داروها از حیث شکل ، اندازه ، رنگ و غیره متفاوت باشند. بهتر است داروها به صورت شیاف و سوسپانسیون داده شود.
دستورات مصرف به طور دقیق به سالمند توضیح داده و نوشته شود. از القاب ساده و شناخته شده دارو برای بیمار نظیر قرص قلب، قرص ادرار، قرص فشار خون و غیره استفاده شود.
از داروهایی که باز و بسته کردن آن ها نیاز به مصرف انرژی و تقلای زیادی نیست استفاده شود و همواره به تفاوت اثربخشی داروها و سرنوشت آن ها در بدن یک بیمار سالمند در مقایسه با دیگران توسط پزشک توجه شود.
جمع بندی و نتیجه گیری:
بطور کلی روند پیری یا تغییراتی در عملکردهای بیولوژیک شناختی ، رفتاری همراه است. مطالعات نشان داده اند که مصرف داروها با دوزهای متداول درمانی در افراد سالمند در بسیاری از موارد موجب بروز اثرات شدیدتر در این بیماران می گردد.
بنابراین در دارو درمانی سالمندان لازم است که علاوه بر سایر نکات متداول برخی توجهات خاص را نیز در نظر داشت از جمله تجویز حداقل تعداد اقدام دارویی در شروع درمان یا حداقل دوز ممکنه و سپس افزایش تدریجی مقدار مصرف بر حسب نیاز توجه به وجود همزمان اختلالات دیگر که بر فارکوکپتنیک و خصوصاً دفع دارو از بدن تأثیر گذارند نظیر عملکرد کلیوی و کبدی و مانیتور کردن وضعیت بیمار بطور مرتب در کنار این اقدامات ضروری است قبل از تجویز دارو شرح حال کاملی از بیمار گرفته در خصوص کلیه داروهای مصرفی اطلاع حاصل شود تا از این طریق از شدت عوارض و یا بروز تداخلات دارویی جلوگیری به عمل آید.بنابراین مقادیر این داروها در سالمندان باید تعدیل و بازنگری شوند. تحقیقات نشان دهنده افزایش روزافزون میزان مصرف دارو و عوارض ناشی از آن ها در سالمندان است به این ترتیب توجه بر تجویز و مصرف منطقی داروها در این گروه از جمعیت اولویت ویژه ای دارد.
همچنین عوامل متعددی مانند ابتلا همزمان به چند بیماری، مصرف یا قطع خودسرانه داروها و ناآگاهی از اثرات و عوارض دارویی در سالمندان، دستیابی به یک رژیم دارویی منطقی را ضروری می سازد.
بی توجهی به تغییرات متفاوت متابولیسم داروها مانند جذب، انتشار و دفع آن ها در بدن سالمندان در مقایسه با افراد میان سال، عامل 70 تا 80 درصد عوارض دارویی ناخواسته در سالمندان به شمار می رود.
سالمندان بدون در نظر گرفتن شرایط سلامت جسمی، نسبت به جمعیت جوان، دارای ظرفیت و قابلیت ترمیم مکانیسم هموستاتیک کمتری می باشند. سالمندی احتمال بروز عوارض جانبی داروها را افزایش می دهد و ممکن است منجر به بالارفتن میزان بستری شدن در بیمارستان در اثر این عوارض شود. تعدد داروهای مصرفی، اتفاق معمولی است که در سالمندی رخ می دهد و به طور اختصاصی عامل خطر سازی برای بروز عوارض ناخواسته دارو به شمار می رود. عوامل محیطی مانند شرایط تغذیه ای هم می تواند بر روی متابولیسم داروها و سمیت آنها تاثیر بگذارد.
در هنگام تجویز دارو در سالمندان باید به تغییرات پاتوفیزیولوژی و تغییرات فیزیولوژی معمول این گروه توجه نمود. داروسازان با تجربه می توانند در هنگام برخورد با بیماری که مبتلا به چند بیماری همزمان می باشند منبع علمی با ارزشی به شمار روند.
از مشخصات کلیه داروهای مصرفی توسط بیمار سالمند مطلع شوید.
در بررسی اولیه بیمار و در زمان اخذ شرح حال و شرایط فیزیکی بیماری، شرح کاملی از کلیه داروهای مصرفی بیمار باید گرفته شود. می توان از بیمار درخواست کرد که علاوه بر تمامی داروهای مصرفی خود (کیسه داروهای مصرفی بیمار) فردی از بستگان بیمار که ناظر بر نحوه مصرف این داروها می باشد به مرکز درمانی مراجعه نماید. پرسش در خصوص محصولات بدون نسخه و فرآورده های گیاهی که بیمار مصرف می کند نیز ضروری می باشد. بسیاری از مردم به این فرآورده ها، به چشم دارو نگاه نمی کنند و ممکن است نام این فرآورده ها را یادآوری ننمایند.
تعداد افراد ناظر بر روند دارودرمانی فرد سالمند به حداقل رسانده شود
با کم کردن تعداد افرادیکه ناظر بر روند دارو درمانی سالمندان می باشند، احتمال بروز مسمومیت و عوارض دارویی در این افراد کاهش خواهد یافت. پزشکان خانواده به عنوان ناظر بر روند سلامت بیماران تحت پوشش خود، مسئول اصلی پیگیری رژیم دارویی بیماران و مراقبت های لازم از ایشان می باشند.
تعداد داروهای تجویزی را تا جای ممکن به حداقل برسانید
بیمار را تشویق نمایید تا از وسایل کمکی که مصرف داروها را یادآوری می نماید مانند جعبه های دارویی که بر اساس روزهای هفته تقسیم شده اند و یا تقویمی که مصرف داروها روی آن تیک زده می شود، استفاده نماید.
در هنگام تحویل دارو در داروخانه به سالمندان، از برچسب های بزرگ با نوشته های درشت روی آن و درصورت نیاز از قوطی دارویی که child resistant نمی باشد (و به آسانی باز می شود)،استفاده شود.
بررسی نمایید که آیا فرد سالمند توانایی مصرف دارو بدون کمک دیگران را دارد یا خیر. اگر این افراد قادر به مصرف دارو به شکل مستقل نمی باشند، باید از یکی از بستگان ایشان و یا پرستار ناظر بر بیمار کمک گرفت.
خدایا
نعمت عافیت مبدا همه نیازهاست و عاقبت بخیری مقصد همه نیازهاست
بین این مبدا تا ان مقصد والاترین نیازها دلخوشی ست.
به بزرگی ت ان را به تمامی دل پا کانت عطا فرما.
نوشته شده در تاریخ جمعه بیست و دوم آبان ۱۳۹۴ توسط دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه