اتیولوژی آسم وبررسی داروهای مورد استفاده در آن

                     اتیولوژی آسم وبررسی داروهای مورد استفاده در آن  

          دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی

                      مدرس فارماکولوژی بالینی  بیمارستان بوعلی تهران

چه آسان است مرگى که در راه رسیدن به عزّت و احیاى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاوید و زندگى ذلیلانه جز مرگ همیشگى نیست. امام حسین)ع(

در عجبم از مردمی که خود زیر شلاق ظلم و ستم زندگی می‌کنند اما برای حسینی که آزاده زندگی کرد٬می‌گریند. دکتر علی شریعتی

............................................................................................................................

آسم در واقع انسداد برگشت‌پذیر برونش‌ها و التهاب در راه‌های هوایی است که در این شرایط بیمار به محرک‌های مختلف در محیط بیرون و داخل خانه و برخی محرک‌های آندوژن پاسخ اغراق‌آمیز می‌دهد.

از نظر شیوع، بین 5 تا 10درصد افراد جامعه به این بیماری مبتلا می‌شوند و می‌توان گفت به‌دلیل صنعتی شدن جوامع، شیوع این بیماری افزایش چشمگیری یافته است به‌خصوص در میان کودکان و نوجوانان؛ ولی آسم در هر سنی می‌تواند وجود داشته باشد.

مشخصه آسم بروز مکرر خس خس، تنگی نفس، تنگی قفسه سینه و سرفه می‌باشد. ممکن است در اثر سرفه از ریه خلط تولید شود اما بالا آوردن آن اغلب دشوار است. در هنگام بهبودی پس از حمله ممکن است این خلط چرک مانند به نظر می‌رسد و علت آن وجود میزان زیاد سلول‌های سفید خون موسوم به ائوزینوفیل می‌باشد. علائم معمولاً در شب و در صبح زود یا در هنگام ورزش یا در هوای سرد بدتر می‌شود. برخی از افراد مبتلا به آسم به ندرت علائم را تجربه می‌کنند و معمولاً در واکنش به عوامل محرک این علائم را از خود نشان می‌دهند، در حالی که ممکن دیگران علائم آشکار و مداومی داشته باشند.

                                                              

علل :

گرد و خاک   ،     آلودگی هوا                ،             مواد شیمیایی موجود در هوا یا غذا

گرده افشانی گیاهان    ،   عفونت تنفسی مانند سرماخوردگی     ،    استرس      ،      محیط

تأثیرگذارترین عامل خطرآفرین جهت ابتلا به آسم داشتن سابقه بیماری آتوپیک است؛ و آسم در کسانی که دچار اگزما یا تب یونجه هستند به میزان بسیار بیشتری رخ می‌دهد. افرادی که دچار انواع خاصی از کهیر می‌شوند نیز ممکن است علائم آسم را تجربه کنند.

بین چاقی و خطر ابتلا به آسم همبستگی وجود دارد و میزان هر دو آن‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته‌است عوامل مختلفی می‌تواند در این میان نقش داشته باشد از جمله کاهش عملکرد تنفسی به علت تجمع چربی و این واقعیت که بافت چربی منجر به وضعیت مستعد ابتلا به التهاب می‌شود.

                                               

داروهای بلوک‌کننده بتا نظیر پروپرانولول نیز ممکن است در افرادی که در معرض خطر این بیماری هستند، موجب بروز آسم شود. با این حال، به نظر می‌رسد استفاده از بلوک‌کننده‌های بتای انتخابی قلبی در کسانی که مبتلا به بیماری خفیف یا متوسط هستند اشکالی نداشته باشد.

                                                         

تشخیص :

التهاب مزمن با واکنش بیش از حد راه هوایی همراه است که منجر به حملات مکرر خس خس، تنگی نفس، تنگی قفسه سینه و سرفه به خصوص در شب یا صبح زود می‌شود. این دوره‌ها معمولاً با انسداد گسترده اما متغیر جریان هوا در داخل ریه همراه است که اغلب به صورت خود به خودی یا با درمان قابل برگشت است .

در حال حاضر هیچ تست دقیقی برای این کار وجود ندارد و تشخیص به‌طور معمول بر اساس الگوی علایم و پاسخ به درمان در طول زمان صورت می‌گیرد. در صورت وجود سابقه مربوط به موارد زیر امکان وجود آسم باید مشکوک تلقی شود: خس خس مکرر، سرفه یا دشواری در تنفس و در صورتی که این علائم به دلیل به ورزش، عفونت‌های ویروسی، آلرژی‌زاها یا آلودگی هوا رخ داده یا بدتر شود. سپس از اسپیرومتری برای تأیید تشخیص استفاده می‌شود.

       

شواهد مربوط به اثربخشی اقدام‌های لازم برای جلوگیری از پیشرفت آسم اندک استبرخی از این اقدامات نویدبخش هستند از جمله: محدود کردن قرار گرفتن در معرض دود سیگار چه در رحم و چه پس از زایمان، تغذیه با شیر مادر و افزایش مدت زمان قرار گرفتن در مهد کودک یا زندگی در خانواده‌های بزرگ؛ اما برای هیچ‌کدام شواهد کافی به‌دست نیامده است تا بتوان آن‌ها را برای این منظور توصیه کرد. قرار گرفتن در معرض حیوانات خانگی در سنین پایین ممکن است مفید باشد قرار گرفتن در معرض حیوانات خانگی در دوره‌های دیگر زندگی بی‌نتیجه بوده‌استو تنها توصیه می‌شود اگر فرد دارای علائم آلرژیک به حیوانات خانگی است، حیوانات خانگی در خانه نگهداری نشوند محدودیت‌های رژیم غذایی در دوران بارداری یا در هنگام تغذیه با شیر مادر مؤثر نبوده‌اند و در نتیجه توصیه نمی‌شوند. ممکن است کاهش

یاحذف ترکیباتی در محل کار که افراد به آن‌ها حساس هستند، مؤثر باشد.

اسپیرومتری:

اسپیرومتری برای کمک به تشخیص و درمان بیماری توصیه می‌شوداین تست، بهترین روش برای تشخیص آسم است. اگر دم‌سنجی که توسط این روش اندازه‌گیری می‌شود پس از تجویز داروی گشادکننده برونش مانند سالبوتامول بیش از ۱۲٪ بهبود یابد، این امر موجب تأیید تشخیص می‌گردد. با این حال ممکن است طبیعی باشد که این اتفاق در افراد دچار سابقه آسم خفیف رخ ندهد. ظرفیت انتشار یک‌نفسه می‌تواند به متمایز کردن آسم از COPD کمک کند. معقول است که اسپیرومتری هر یک یا دو سال یک بار برای پیگیری نحوه کنترل آسم شخص انجام شود.

           

داروهای آسم:

تا چند سال پیش درمان آسم با داروهایی مثل تئوفیلین و آمینوفیلین که برونش را گشاد می‌ کردند، بود ولی از دو دهه پیش تا‌ کنون که مشخص شده التهاب و تورم مخاط راه‌ های هوایی عامل ایجاد این بیماری است، سنگ بنای درمان بیماران آسمی تجویز داروهایی با اثرات ضد‌ التهابی مثل کورتون است اما چون این بیماران نیاز به تجویز طولانی مدت دارو دارند، باید از کورتونی استفاده شود که تا حد امکان حائز اثرات موضعی باشد ولی جذب سیستمیک و عارضه جدی نداشته باشد.

به همین جهت تجویز داروهای کورتون ‌دار استنشاقی که غالبا جذب نمی ‌شوند و در دوزهای متعارف کم ‌ترین میزان عوارض جانبی را دارند، با یا بدون تجویز داروهای طویل‌ الاثر گشاد‌ کننده برونش، توصیه می ‌شود.

                          

داروهایی که برای درمان آسم به کار می روند، به دو دسته تقسیم می شوند

داروهای زود اثر

به محض شروع اولین علائم  آسم مصرف می شوند. اثرات این داروها را در عرض چند دقیقه احساس خواهید کرد.

هر فرد آسمی به یک داروی زوداثر یا " خلاص کننده "، برای توقف علائم آسم، قبل از این که بدتر شود نیاز دارد. بتا آگونیست های استنشاقی کوتاه اثر، داروهای کوتاه اثر ارجح هستند. این داروها متسع کننده برونش هستند. این داروها سریع عمل می کنند تا عضلات منقبض اطراف راه های هوایی شما را گشاد کرده، طوری که راه های هوایی بیشتر باز شده و اجازه دهند هوای بیشتری عبور کندباید داروهای زود اثر خود را به محض احساس علائم آسم، مثل سرفه، خس خس، فشار سینه یا نفس تنگی مصرف کنید.

              

داروهای کنترل درازمدت:

این داروها هر روز و برای مدت زمان طولانی خورده می شوند تا از علائم و حملات یا دوره های آسم پیشگیری کنند. اثرات کامل این داروها را بعد از مصرف شان برای چند هفته خواهید دید. بیماران دچار آسم پایدار به داروهای کنترل طولانی اثر نیازمند هستند.

موثرترین داروی کنترل دراز مدت برای آسم یک کورتیکواسترویید استنشاقی است، زیرا این دارو تورم راه های هوایی را که در حمله ی آسم شایع است کاهش می دهد.

کورتیکواستروییدهای استنشاقی، یا به اختصار استرویید، داروی ارجح برای کنترل آسم خفیف، متوسط، و شدید پایدار هستند.

                          

درمان آسم

1-داروهای ضد التهاب  : کورتون ها / انتی بادی و تثبیت کننده های ماست سل

2-برونکودیلاتورها   :  بتادوآگونیست/آنتی کولینرژیک/متیل گزانتین و ضد لکوترین ها 

کورتون ها :

تزریقی:دگزامتازون/بتامتازون/هیدروکورتیزول/تریامسیون و...

استنشاقی:/بکلومتازون ، فلوتیکازون/بودزونالید

عوارض:زخم گوارش.پوکی استخوان . افزایش قند خون تا مرحله دیابت . افزایش چاقی . افزایش فشار خون . سرکوب سیستم ایمنی

توصیه میشود کسانی که کورتون مصرف میکنند پتاسیم مصرف کننند/نمک نخورند.

تثبیت کننده های ماست سل:

کرومولین و ندوکرومیل

باعث کاهش آزادسازی هیستامین و لکوترین ها از ماست سل ها میشوند و باعث اتساع برونش نمیشوند ولی می توانند از انقباض برونش ناشی از تماس انتی ژن پیشگیری کنند

اشکال:قطره چشمی        تب یونجه / خوراکی      

عوارض:سرفه . اسپاسم گذاری نایژه و تحریک گلو از استنشاق دارو

هشدار:1-در موارد عیب شدید کار کلیه یا کبد باید با احتیاط تجوسز شود .

2- در صورت پنومونی ائوزینوفیلیک در طول مصرف دارو درمان باید قطع شود.

                                                              

متیل گزانتین ها:

کافئین قهوه / تئوفیل چای و نئوپرومین کاکائو مهمترین متیل گزانتین هایی هستند که در گیاهان یافت می شوند

نئوفیلین تنها عضو این گروه که در درمان آسم اهمیت دارد این داروها به صورت خوراکی تجویز می شوند و در درمان COPD ( بیماری انسدادی مزمن  ریه ) مناسب اند.

عوارض: ناراحتی گوارش. لرزش و بی خوابی . تهوع و استفراغ . آریتمی قلبی و تشنج

            

ضد لکوترین ها:

مونته لوکاست: آنتاگونیست های گیرنده لکوترین ها هستند این ها از راه خوراکی تجویز میشوند و در پیشگیری از حملات حاد اسپاسم ناشی از ورود آنتی ژن و آسپیرین موثرند

اشکال: قرص

تداخل:فنوباربیتال / ریفامپین        اگر با این دو مصرف شوند باید حتما مانیتور کردن اتفاق بیافتد .

               

بتادو آگونیست ها:

آلبوترول . تربوتالین . سالبوتامول . متاپروترنول   :     اینها داروهای کوتاه اثر در درمان حملات آسمی استفاده میشود.

سالمترول . فورمترول . اینداکاترول        اینها داروهای طولانی اثد هستند در پبشگیری از حملات آسمی استفاده میشوند.

تداخل:کلروفرم یا هالوتان / ضدافسردگی های سه حلقه ای / گلیکوزیدهای دیژیتال / بتا بلاکر ها

عوارض:لرزش خفیف . فشار عصبی . گشادی عروق محیطی . تپش قلب . تاکی کاردی . کهیر . تحمل و     ........

مکانیسم اثر  :      اثر مستقیم روی گیرنده های بتا آدرنرژیک بوده و باعث شل شدن عضلات صاف نایژه می شود .

تربوتالین برای پیشگیری از زایمان زود رس هم استفاده میشود .    

                                             

آنتی کولینرژیک ها:   اپیراتروپیوم   یا آترونت،   تیوتروپیوم

عوارض :درد قفسه سینه . کاتاراکت . گلوکوم . یبوست . خشکی دهان . استفراغ . هایپرگلسیمی . هایپر کلسترومی . عفونت دستگاه ادراری .ارتریت . درد پا سرفه و ....

نیمه عمر: 5-6 روز

تداخل دارویی: با داروهای انتی کولینرژیک    اشکال:قرص ،اسپری

مکانسیم اثر: این داروها سبب انسداد گیرنده های موسکارینی که در انتهای عصب واگ هستند می گردند.

 گیاه درمانی در بیماری آسم

سبزیجات و گیاهان دارویی دارای خاصیت آنتی اکسیدانی هستند که در درمان عفونتها بدن نیز به خوبی عمل می کنند. درمان گیاهی تنگی نفس به از بین بردن عفونتهای دستگاه تنفسی کمک کرده و باعث بهبود وضعیت سلامتی این افراد می شود.

گل ختمی و گل بابونه iبعد از عصاره گیری دردرمان آسم ناشی از هیستامین در خوکچه هندی پاسخ داده است.

افدرین : دارویست برای تب یونجه (Hay Fever)، آسم احتقانی بینی واز یک گیاه چینی افدرا تولید شده است .

آتروپین : دارویی که از گیان تیره سولاناسه ( مثل رازیانه ، گوجه فرنگی، بادمجان و..) استخراج ودر اسهال اسپاسم دستگاه گوارش وتنفس مفید است.

   گل ختمی وبابونه

آب پیاز

یکی از روش های درمان گیاهی تنگی نفس خوردن پیاز است. پیاز با خاصیت ضد عفونی کنندگی و ترکیبات گوگردی که دارد باعث ضدعفونی شدن مجاری تنفس می شود. همچنین از مخلوط آب پیاز و آب لیمو نیز می توان برای درمان استفاده کرد.

گزنه, ضماد کاسنی شیرین بیان از دیگر موادی هستند که می توانید به عنوان یک درمان موثر به کار ببرید.

از جمله سبزیجاتی که برای درمان گیاهی تنگی نفس به کار می رود می توان به کرفس, تره فرنگی, شوید, مرزه و ریحان اشاره کرد. و  در هفته دوبار آب کرفس نیز میل کنید.

آویشن

آویشن داروی طبیعی سرما خوردگی, گرفتگی صدا, سرفه و به طور کلی درمان گیاهی تنگی نفس است.

میوه های موثر برای درمان تنگی نفس

انجیر یکی از میوه هایی است که برای درمان تنگی نفس بسیار توصیه شده است. می توان از انجیر تازه یا انجیر خشک برای درمان استفاده کرد که برای درمان سرفه و از بین بردن خلط گلو موثر است.

همچنین انبه و توت فرنگی نیز از دیگر درمان های موثر برای تنگی نفس و اختلالات دستگاه تنفسی است. 

...............................................................................................................................................................................................................................................

حسین بیشتر از آب تشنه ی لبیک بود.افسوس که به جای افکارش، زخم های تنش را نشانمان دادند و بزرگترین دردش را بی آبی نامیدند.

گر در جامعه ای فقط یک حسین و یا چند ابوذر داشته باشیم هم زندگی خواهیم داشت هم آزادی هم فکر و هم علم خواهیم داشت و هم محبت هم قدرت و سرسختی خواهیم داشت و هم دشمن شکنی و هم عشق به خدا...

 آنان که رفتند، کاری حسینی کردند. آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی‌اند.

                                                                                                                                                دکتر علی شریعتی