Serotonin هورمون شادی وخلق و خوی

Serotonin    هورمون شادی  وخلق و خوی

 دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گروه فارماکولوژی

دانشکده داروسازی و واحد علوم دارویی تهران ، مدرس فارماکولوژی بیمارستان بوعلی تهران

                         به نام آنکه که قلم در کف انسان نهاد و  بر حرمت آن قسم یاد کرد.

سروتونین چیست؟

سروتونین( Serotonin) : یا هیدروکسی‌تریپتامین نوعی انتقال‌دهنده‌های عصبی از نوع مونوآمینه اسید بیوژنیک است. به لحاظ بیوشیمی از مشتقات تریپتوفان می‌باشد. سروتونین به‌طور اهم در دستگاه گوارش، پلاکتها و سیستم عصبی مرکزی حیوانات و همین‌طور انسان یافت شده‌است. این ماده نزد افکار عمومی به عنوان جاری‌کننده «احساس خوب» شناخته شده‌است.

سروتونین انتقال دهنده عصبی‌ای ست که در تمام جانداران یافت می‌شود، که در آنان عملکردی به عنوان واسط برای تحرکات روده و همین‌طور عامل ادراک موجودات نسبت به موجودیت منابع زیستی می‌باشد. در موجوداتی با ساختار زیستی ساده‌تر همچون بی مهرگان، منابع معنی ساده‌تری فقط به معنای موجود بودن غذا دارد. در موجوداتی پیشرفته‌تر به مانند بند پایان و مهره‌داران، تعریف منابع می‌تواند شامل مفاهیم گسترده‌تری مانند برتری‌های اجتماعی نیز باشد. در پاسخ به ادراک جا ندار نسبت به کمبود یا فراوانی منابع، رشد، تولید مثل یا روحیه او می‌تواند ارتقا یا تنزل بیابد.

اشتها و تأثیر خوراکی‌ها   وقتی بوی غذا به مشام انسان می‌رسد، دوپامین آزاد می‌شود تا به افزایش اشتها بینجامد. سروتونین آزاد می‌شود درحالی که مصرف باعث فعال شدن یه سری گیرنده موثر بر سلول‌های تولیدکننده دوپامین می‌شود. این عمل موجب توقف آزاد شدن دوپامین توسط آن‌ها می‌شود و به این ترتیب سروتونین اشتها را کم می‌کند. به این ترتیب داروهایی که باعث مسدود شدن این گیرنده‌ها  می‌گردند، بالاخص در اشخاصی که دارای تعداد کمی از گیرنده‌ها باشند. وضعیت‌های این گیرنده‌ها در هیپوکامپوس از ساعت زیستی بدن تبعیت می‌کند، درست با آزاد شدن سروتونین در هسته‌های ونترومدیال درهیپوتالاموس که برنامه‌ریزی شده تا بیشترین سطح ترشح را در صبحگاه داشته باشد، درست زمانی که انگیزه برای خوردن در بالاترین سطح ممکن است.

سروتونین در سیری نقش دارد. سیرکنندگی سروتونین سه خصوصیت مهم دارد:

تأثیرات سیرکنندگی سروتونین شدید هستند.

مقدار غذای مصرفی در هر وعده را کم می‌کند نه تعداد وعده‌های غذایی را

سروتونین موجب می‌شود شخص از غذاهای چرب پرهیز کند.

در انسان‌ها، اگونیست‌های سروتونین (برای مثال، فنفلورامین، دکسفنفلورامین، فلوکستین)، گرسنگی، خوردن و وزن را کم می‌کنند.

از سروتونین در درمانِ چاقی نیز استفاده می‌شود. سروتونین در دستگاه گوارش از سلول‌های انتروکرومافین در پاسخ به ورود غذا آزاد می‌شود. با افزایش میزان این ماده شیمیایی در افراد، کاهش وزن رخ می دهد.

افرادی که میزان هورمون سروتونین در مغزشان پایین است، برای بهبود روحیه خود، میل شدید به غذا پیدا می کنند.

ورزش کردن و مصرف خوراکی های رنگین هر دو می توانند، سروتونین را در مغز زیاد کنند

                                        
     

سروتونین به عنوان مهوع در دستگاه گوارش

افزایش ترشح سروتونین موجب تهوع و اسهال می‌شود. سلول‌های انتروکرومافین در تمامی سطح رودهها گسترده شده‌اند و درآنجا در پاسخ به حضور غذا در مجرا، سروتونین ترشح می‌کنند. این امر به روده‌ها قابلیت انقباض بخشیده است که ماحصل آن مدیریت غذا در روده‌هاست. سروتونین مازاد توسط پلاکت‌های موجود در شبکه مویرگهای اطراف و احاطه‌کننده روده‌ها جذب می‌گردد. اگر ماده‌ای ناخوش‌آیند در غدا موجود باشد، انتروکرومافین‌ها مقادیر بیشتری سروتونین ترشح می‌کنند تا به روده‌ها تحرک بیشتری ببخشند، و به این ترتیب با ایجاد اسهال روده‌ها را از مواد مضر خالی کنند. اگر سرعت ترشح سروتونین بالاتر از سرعت جذب آن توسط پلاکت‌های خون باشد، سطح سروتونین آزاد در خون بالا می‌رود. این امر موجب فعال شدن گیرنده‌هایی در پیاز مغز شده که فرمان به استفراغ می‌دهند. سلول‌های انتروکرومافین نه فقط نسبت به غذای مسموم، بلکه نسبت به پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هم واکنش نشان می‌دهند. داروهایی که موجب مسدود شدن گیرنده ی نامبرده بشوند، بسیار در کنترل تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی علیه سرطانها مؤثرند و جزئی از استانداردهای اصلی استفاده از آن‌ها پذیرفته شده‌است.

سروتنین معیاری برای وضعیت اجتماعی

سروتونین در مغز پس از استفاده معمولاً معدوم نمی‌شود، بلکه توسط نورون‌های سرتونرژیک و توسط گیرنده‌های سروتونین در پوسته سلول جمع‌آوری می‌شود. مطالعات به دست آورده‌اند که نزدیک به ده درصد از کل اختلالات در اضطراب‌های خلقی مربوط‌ند به این توضیح که کجا، کی و چه تعداد از انتقال‌دهنده‌های سروتونین اعزام یا جای‌گذاری شوند.

                                                                          

بسیاری از تحقیقات نشان داده که کمبود سروتونین ممکن است بر خلق و خو تاثیر داشته و منجر به بروز افسردگی، وسواس، اضطراب، هراس و خشم بیش از حد می گردد.بیشتر داروهای ضدافسردگی باعث افزایش سطح سروتونین در خون می شوند

آیا رژیم غذایی بر سروتونین اثر دارد؟موادغذایی وجود دارند که می تواند سطح تریپتوفان را افزایش دهند. تریپتوفان، اسید آمینه ای است که در ساخت سروتونین نقش دارد.

غذاهای غنی از پروتئین مانند: گوشت قرمز، مرغ و ماکیان، لبنیات و آجیل دارای مقدار زیادی تریپتوفان می باشند.مصرف زیاد غذاهای پروتئینی، سروتونین را افزایش نمی دهند. هنگامیکه غذای با پروتئین بالا مصرف می کنید، هم تریپتوفان و هم اسید آمینه های زیادی را وارد خون می کنید. همه این اسیدهای آمینه برای ورودشان به مغز با هم می جنگند. در آخر مقدار کمی تریپتوفان وارد مغز می شود و میزان سروتونین را افزایش نمی دهد.

                                                         

اما مصرف مواد غذایی غنی از کربوهیدرات، باعث آزادسازی انسولین می شود و تمام اسیدهای آمینه موجود در خون به جز تریپتوفان، جذب بدن می شوند. در نتیجه مقدار زیاد تریپتوفان در جریان خون باقی می ماند و به مغز وارد می شود و مقدار سروتونین را افزایش می دهد.

مصرف مقدار کافی ویتامین B6 می تواند سرعت تبدیل تریپتوفان به سروتونین را افزایش دهد.

حدود 40 میلیون از سلول های مغز، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر سروتونین می باشند. این سلول ها با خلق و خو، میل جنسی، اشتها، خواب، حافظه و یادگیری، تنظیم دمای بدن و برخی رفتارهای اجتماعی ارتباط دارند.

آیا ورزش بر میزان سروتونین اثر دارد؟

ورزش موجب بهبودی خلق و خو می شود و افسردگی را درمان می کند.

در گذشته پزشکان می گفتند که چند بار ورزش کردن در هفته، موجب کاهش اثرات افسردگی می شود.

اما امروزه آنان بر این باورند که 40 دقیقه ورزش کردن باعث تاثیرات خوبی بر خلق و خو می شود.

برخی بر این باورند که ورزش کردن موجب افزایش مقدار سروتونین می شود، اما هنوز به اثبات نرسیده است.

 مردان سروتونین بیشتری از زنان دارند، اما این اختلاف ناچیز است. به همین دلیل زنان بیشتر دچار افسردگی می شوند .زنان دارای کمبود سروتونین دچار اضطراب و اختلالات خلقی می شوند.

مردان دارای کمبود سروتونین دچار اعتیاد به الکل، اختلال بیش‌فعالی و اختلال کنترل انگیزه می شوند.هورمون های زنانه نیز بر مقدار سروتونین موثرند و ممکن است برخی عوارض را آشکار و یا بدتر کند. زمانی که هورمون های جنسی دائما در حال تغییر هستند، این عوارض آشکار می شوند. این زمان ها عبارتند از: دوران پیش از قاعدگی و یا بعد از زایمان و یا دوران یائسگی.

هورمون جنسی مردان تا میانسالگی ثابت است و بعد به تدریج کاهش می یابد.

در مردان، سروتینی که به همراه مواد دیگری در هنگام فرایند انزال در هیپوتالاموس مغز ترشح می‌شود، به روشنی تأثیر مهارکننده میل جنسی، پس از پایان عمل جنسی را دارد. به همین ترتیب که داروهای مهارکننده بازجذبش باعث عوارضی همچون کاهش لیبیدو یا اختلال نعوذ می‌شوند. در زنان استروژن باعث افزایش تراکم سایت‌های ناقل سروتونین در جلو مغز است. اهمیت این عمل استروژن که باعث عملکرد سروتونین می‌باشد، نقشی کلیدی در سیگنالینگ سروتونین در زنان گزارش شده‌است که در اختلالات خلقی (حتی در دوره قاعدگی) دخیل است. امروزه ۷٫۱ میلیون آمریکایی از SSRIها ( داروهای ضد افسردگی موثر بر بازجذب سروتونین در مغز ) برای مقابله با افسردگی، استرس، ماتم‌زدگی و نامیدی از تراژدی عشق استفاده می‌کنند، به‌طور تخمینی ۷۰٪ از مصرف‌کنندگان عوارضی را در حوزه اختلالات جنسی تجربه می‌کنند. اثر این داروها از سوی روان‌شناسان به صورت «کاهش احساس» بیان شده‌است.

 سروتونین، عمر و فنوتیپ‌ های مرتبط با سالخوردگی

سروتونین به عنوان عاملی مرتبط با تنظیم عمر، یادگیری و حافظه شناسایی شده‌است. در فاز اولیه گذر عمر، سطح سروتونین افزایش می‌یابد که طبعات آن افزایش رفتار پرانرژی و تقویت حافظه اجتماعی می‌باشد. تأثیری که توسط جهش‌ها یا داروها (همچون میانسرین و متیتپین) با محدود کردن گیرنده‌های سروتونین قابل ترمیم است. مشاهدات در تضاد با این فرضیه که سطح سروتونین به مرور گذران عمر در پستانداران و انسان‌ها پایین می‌آید نیست، با توجه به این‌که این پایین آمدن سطح در آنان دیرتر اتفاق می‌افتد.

کمبوسروتونین :   سروتونین در پستانداران توسط دو نوع مختلف از تریپتوفان هیدروکسیلازها ساخته می‌شود: TPH1 سروتونین را در غده صنوبری مغز و سلول‌های انتروکرومافین تولید شده و حالی که TPH2 در هسته رافه و شبکه آورباخ ساخته می‌شود.

در انسان‌ها سیگنالینگ معیوب سروتنین در مغز ممکن است دلیل اصلی سندرم مرگ ناگهانی در نوزادان (SIDS) باشد. پژوهشگران اینک باور دارند که سطوح پایین‌تر از سروتونین در ساقه مغز جانداران، که وظیفه‌اش کنترل تنفس و ضربان قلب است باعث این عارضه مرگ ناگهانی است، این نتیجه‌گیری در سال ۲۰۰۸ شد. اگر نرون‌هایی که سروتنین می‌سازند (نرون‌های سروتونرژیک) در نوزادان غیرعادی عمل کنند، آن‌ها در خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزادان قرار می‌گیرند.

تحقیقاتی که در دانشگاه راکفلر صورت پذیرفته نشان می‌دهد، در هر دو گروه، بیمارانی که از افسردگی رنج می‌بردند به پروتئین مرتبط با نوروترنسمیترهای سروتونین در مغز است.

                                                                                 

این نورترانسمیتر هرچند هورمون نیست اما بانام هورمون خلق‌وخو نیز شناخته می‌شود. در بیشتر افراد، روزه‌داری و رژیم‌های شدید غذایی باعث واکنش‌های رفتاری همراه با خشم یا اضطراب می‌گردد.

داروها و سروتونین ظاهراً کاهش سطح سروتونین مغز از علل اصلی افسردگی است لذا داروهای ضدافسردگی متعدد بر این اساس ساخته شده‌اند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و مهارکننده‌های آنزیمMAO  (آنزیم تخریب‌کننده سروتونین در مغز). از معروفترین داروهای افسردگی این گروه‌ها فلوکسیتین، سرترالین، فلووکسامین و سلژلین هستند.  داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای ضد اضطراب، داروهای ضد تهوع، داروهای ضد میگرن، و به همچنین روان‌گردان‌هایی همچون (psychoactive drugs) توسط نورولوژیست ها نسخه میشوند. مهارکننده‌های جدید بازجذب انتخابی سروتنین((SSRIs عوارض کمتری دارند و کمتر در تداخل عملکرد با دیگر داروها قرار می‌گیرند.

تیانپتین داروی جدید ضدافسردگی، یک «تقویت»‌کننده بازجذب انتخابی سروتونین است که دارای اثراتی بر بهبود خلق و خو است. این شاهدی بر این نظریه است که سروتونین است به احتمال بسیار زیاد به جای اینکه طور مستقیم سطوح خلق و خوی را تعیین کند، برای تنظیم میزان یا شدت حالات روحی استفاده می‌شود.

گاهی اوقات سطح پایینی از سروتونین حتی ممکن است مزایایی داشته باشد، برای مثال در بازی اولتیماتوم، بازیگرانی با سطح عادی از سروتنین بیشتر متمایل به پذیرش پیشنهادهای غیرعادلانه بودند تا شرکت کنندگانی که سطح سروتنین‌شان به صورت مصنوعی مورد تنزل قرار گرفته بود.

اولتیماتوم نوعی بازی در رده «اقتصاد تجربی» میان شرکت کنندگان است که به صورت تقسیم هرمی پول میانشان به صورت می‌پذیرد، بررسی تئوری و کنش‌های متقابل در این بازی بسیار مورد توجه روانشناسان، جامعه‌شناسان و نورواکونومیست‌ها قرار گرفته‌است.

سندرم سروتنین : سطوح به شدت بالای سروتنین می‌تواند باعث وضعیتی به نام سندروم سروتنین، که بسیار سمی و به صورت بالقوه‌ای مرگ‌بار است شود. در عمل، رسیدن به اینچنین سطوحی مسمومیت‌آور از سروتنین در پی مصرف بیش از حد فقط یک دارو غیرممکن است، اما در پی ترکیب و تداخل چند دارو مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب ((SSRIs، و مهارکننده‌های مونوآمینه اکسیدازها (MOAIs) اتفاق می‌افتد .

        

علائم و نشانه های این بیماری به شرح زیر است:

بی قراری و پریشانی؛ افزایش فشار خون و ضربان قلب؛ گیجی؛ گشاد شدن مردمک چشم؛ اسهال،سردرد، لرز،از دست رفتن هماهنگی میان عضلات بدن و گره خوردن و انقباض آنها؛ سفت شدن عضلات؛ تعریق شدید؛  سیخ شدن موی تن.

علائم شدید سندروم سروتونین که می توانند موجب مرگ هم شوند به قرار زیر است:

تب شدید؛ تشنج؛ ضربان قلب نامنظم؛ بی هوشی.

سروتنین در گیاهان

در دانه‌هایی که در حال خشک شدن وجود دارد. از آنجا که سروتنین وظیفه‌اش ابزار تنظیمات در دستگاه گوارش است، ممکن است که تولیدش توسط گیاهان و وجودش در میوه‌ها، راهی برای تسریع روند عبور دانه‌هایشان از دستگاه گوارش حیوانات باشد، دقیقاً به همان روشی که بسیاری از دانه‌ها و گیاهان که به عنوان ملین شناخته شده‌اند کارکرد دارند.

 

                       تاثیر سروتنین در رفتار

................................................................................................................................

" برای هر چیز راهی است وراه بسوی بهشت دانش است. "  رسول اکرم صلوت الله علیه وآله

درواقع فقر عریانی و گرسنگی نیست، فقر آن است که روز و شبمان را بی‌اندیشه سر کنیم، فقر همان گردوخاک نشسته بر کتاب‌های نفیس کتابخانه‌ها است، فقر نبود آگاهی و دانش و تکنولوژی روز است که امید آنکه روزگارمان سرشار از ثروت و غنای علم و دانایی و کمال باشد تا سیلاب تحریم‌های

 جهانی نتواند قلب سرزمینمان ایران را به لرزه   درآورد .