بررسی علل بی خوابی و داروهای آن (بخش 2)

                                               بررسی علل بی خوابی و داروهای آن (بخش 2)         

                       دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گروه فارماکولوژی

رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی

پروردگارا سینه‌‏ام را گشاده دار، و کار را بر من آسان کن، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را درک کنند.

بی خوابی و تغذیه

عادات غذایی نامناسب هم میتوانند موجب بی خوابی شوند. اگر نمیتوانید بخوابید، عوامل زیر را که به سبک زندگی مربوط هستند، مرور کنید. ممکن است مشکل شما در میان این موارد باشد: الکل، آرامبخش است و در ابتدا میتواند باعث به خواب رفتنتان شود، اما ممکن است در ساعات بعدی شب، خوابتان را مختل کند. کافئین یک محرک هشیارکننده است. بیشتر افراد صبحها از کافئین استفاده میکنند تا روز خود را باانرژی شروع کنند. کافئین در حد متعادل برای بیشتر افراد خوب است، اما افراط در مصرف آن میتواند باعث بی خوابی شود. نتایج آمارگیری موسسه ی ملی خواب در سال ۲۰۰۵ نشان داد کسانی که در طول روز چهار فنجان یا بیشتر نوشیدنیهای کافئین دار مینوشیدند، نسبت به کسانی که اصال چنین نوشیدنیهایی مصرف نمیکردند یا تنها یک فنجان مینوشیدند، حداقل چند شب در هفته با عالئم بی خوابی مواجه بودند.کافئین میتواند تا ۸ ساعت در سیستم بدنتان باقی بماند، بنابراین تأثیرات آن بلندمدت است. اگر بی خوابی دارید، غذا یا نوشیدنیهای کافئین دار را نزدیک ساعت خوابتان مصرف نکنید. نیکوتین هم نوعی محرک است و میتواند موجب بی خوابی شود. استفاده از سیگار یا محصولات تنباکودار، نزدیک به زمان خواب میتواند به خواب رفتن را با مشکل مواجه کند و مانع خواب باکیفیت در طول شب شود. سیگار کشیدن برای سلاامتی ضرر دارد، اگر سیگار میکشید باید ترکش کنید. وعدهی غذایی سنگین، نزدیک ساعت خواب میتواند خوابیدنتان را مختل کند. بهترین کار این است که قبل از ساعت خواب، غذای سبک میل کنید. اگر عصر غذای سنگین و زیاد بخورید، باعث میشود احساس ناراحتی کنید و بدنتان به سختی میتواند برای خواب، آرام و آماده شود. غذاهای ادویه دار هم ممکن است باعث  سوزش سرِدل شوند و خوابیدن را مشکل کنند.

بی خوابی و مغز

در بعضی موارد، عامل بی خوابی ممکن است فرارسانهای عصبی خاصی در مغز باشند که گفته میشود در خواب و بیداری نقش دارند. مداخلات شیمیایی زیادی در مغز میتوانند روی خواب اثر بگذارند. در اثر این واکنشهای شیمیایی مغز، بعضی افراد از نظر بیولوژیکی در معرض بی خوابی هستند و بدون دلیل مشخص و حتی زمانی که به الگوهای درست خواب عمل میکنند، با مشکلات خواب درگیر هستند. یک ماده بسیار مهمی که در بی خوابی نقش دارد اسید آمینه ای است بنام گابا که مخفف  گاما آمینو بوتیریک اسید میباشد. کمبود این ماده در مغز سبب بیخوابی ، اضطراب وتشنج  میگردد. این اسید آمینه سبب آرامش در بدن میشود.

 

درمان دارویی اضطراب وبی خوابی بکارگیری داروهایست که مقلد GABA هستند ویا اثر آن را تشدید مینمایند.

درمان بی خوابی

در پاسخ به این پرسش باید گفت که بله، بیخوابی درمان دارد. به کمک درمانهای شناختی میتوان متوجه تغییرات رفتاری ناشی از بی خوابی در افراد شد و از این طریق، بیخوابی مداوم را درمان کرد .ورزش کردن مداوم، داشتن برنامه خواب مشخص، استراحت نیمروزی (چُرت زدن کوتاه مدت) و پرهیز از مصرف کافئین میتواند به درمان بیخوابی کمک شایانی بکند. در برخی از موارد هم نیاز به مصرف انواع قرص خواب به وجود میآید. تمام قرص های خواب، احتمال به وجود آوردن عوارض جانبی را به همراه دارند. این خطرات برای اشخاصی که مشکلات کلیوی و کبدی دارند، بیشتر است. پس همیشه قبل از مصرف قرص خواب باید با پزشک مشورت کنید.

آشنایی با انواع قرص خواب آور خواب آور به انگلیسی: hypnotic ماده ای که باعث خواب میشود را گویند. خواب آورها میتوانند داروی صناعی باشند یا گیاهی یا حتی یک ماده غذایی مانند چای. معروفترین خواب آورهای دارویی بنزودیازپینها هستند مانند دیازپام، اکسازپام،ملاتونین، لورازپام، فلورازپام و کلردیازپوکساید. برخی از داروهای دیگر نیز اثرات خواب آوری دارند مانند فنوباربیتال و آنتی هیستامینهای غیر اختصاصی مانند دیفن هیدرامین و پرومتازین. گیاهانی مانند حنا، سنبل الطیب، بومادران و تریاک نیز خواب آورند. مکمل خواب آور ملاتونین چیست؟ ملاتونین یکی از هورمونهای طبیعی مترشحه از غده ای درمغز( غده پینه ال) است که در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش دارد. هورمون ملاتونین به طور طبیعی در ساعت ۹ شب و در پاسخ به تاریکی ترشح میشود. با افزایش سن ترشح این هورمون کاهش مییابد. مکمل ملاتونین به شکل قرصهای ۱۰،۵،۳،۱ میلیگرم موجود مییاشد. از آنجایی که FDA یا سازمان غذا و داروی آمریکا نظارت دقیقی بر روی به مکملها ندارد نمیتوان آن را دارو نامید، اگرچه در استرالیا این قرص توانسته مجوز درمانی برای افراد باالی ۵۴ سال را بگیرد اما در ایران نیز نمیتوان عنوان دارو را برای آن به کار برد و صرفاً لفظ مکمل برای این قرص به کارمیرود. از قرص ملاتونین برای رفع مشکل زمان شروع به خواب رفتن، پرواز زدگی یا lag Jet که به دنبال سفر به مناطقی که ساعت روز و شبشان به مقدار زیادی با محل زندگی فرد تفاوت دارد و همچنین برای افرادی که شیفتهای کاری متغیری دارند، استفاده میشود.

      

بنزودیازپین ها:

این دسته از قرصهای خواب آور که شامل دیازپام، تریازولام ،آلپرازولام، کلونازپام، تمازپام و لورازپام هستند به رفع اختلالات خواب مانند راه رفتن در خواب یا کابوس دیدن کمک میکنند. اما باید مراقب عوارض آنها مانند خواب آلودگی در طول روز و اعتیادی که به همراه میآورند هم باشید.

این خانواده بزرگ وپرمصرف دارویی باتاثیر بر کمپلکس حاصل ازیکی از گیرنده  GABA بنام GABAA وکانال های کلر وتقویت این کمپلکس در  رفع اضطراب ، بی خوابی وتشنج موثرند. سر دسته این داروها دیازپام یا والیوم است .

         

         دیازپام (والیوم)                                                                  میدازولام

راملتون

عملکرد این قرص خواب با موارد دیگر متفاوت است. راملتون به جای تأثیر روی اعصاب مرکزی، روی چرخه بیداری اثر میگذارد. این قرص برای افرادی که برای به خواب رفتن دچار مشکل میشوند، بسیار مناسب است. راملتون را میتوان در بلندمدت مصرف کرد و وابستگی و اعتیاد هم به همراه ندارد. این دارو جدیدترین است و مکانیسم آن تقویت ملاتونین در مغز است.

قرص راملتون به شما کمک میکند تا سریع تر به خواب روید و در تمام طول شب خواب آاسوده ای داشته باشید.راملتئون به گروه آرامش بخش های سیستم عصبی مرکزی تعلق دارد و برای درمان بی خوابی به کار برده میشود.

زالپلون

در میان انواع قرص خواب جدید، مدت ماندگاری زالپلون در بدن از همه کمتر است. یعنی به خوابیدن بدون قرص کمک میکند و به عنوان محرکی برای به خواب رفتن استفاده میشود. مثال اگر ساعت ۲ نیمه شب شده است و هنوز بیدار هستید، بهتر است از این قرص استفاده کنید. صبح روز بعد هم دچار خواب آلودگی نخواهید شد. اما اگر میخواهید در طول شب بیدار شوید، مصرف این قرص گزینه خوبی نیست.

      

زولپیدم (آمبین، ادلوآر، اینترمزو، زولپیمیست )

این قرصها هم خواب آورند. آمبین سی.آر یکی از انواع رایج این قرص در بازار است که به شما کمک میکند به رختخواب رفته و مدت طولانی تری در خواب باشید. تأثیر این نوع از قرص های خواب، مدتی طولانی در بدن باقی میمانند. به همین خاطر بعد از مصرف این قرصها نباید کارهایی نظیری رانندگی انجام داد. فقط زمانی زولپیدم را مصرف کنید که مطمئن هستید امکان خوابیدن به مدت ۷ تا ۸ ساعت برایتان وجود دارد. سازمان غذاوداروی آمریکا، این قرص را در قالب اسپری و با نام زولپیمیست به بازار عرضه کرده است.

داروهای کمکی بدون نسخه

 برای خواب بیشتر قرصهای خواب، آنتی هیستامین هستند. هیچ شواهدی مبنی بر مفید بودن آنها برای رفع بیخوابی وجود ندارد. ضمن اینکه روز بعد از مصرف، خوابآلودگی به همراه میآورند. این داروها بدون نسخه به فروش میرسند، اما اگر داروهای دیگری مثل داروی سرماخوردگی یا حساسیت مصرف میکنید، امکان دارد سهوا میزان آنتی هیستامین در بدنتان زیادتر از حد لازم شود.

عوارض جانبی انواع قرص خواب

میشه قبل از مصرف قرص های خواب باید درباره عوارض جانبی آنها از پزشک سؤال کنید. بنا به نوع قرصی که مصرف میکنید، ممکن است عوارض جانبی مختلفی نظیر موارد زیر برایتان پیش آید:

سرگیجه و منگی که موجب افتادن فرد بر زمین میشود

 سردرد

 مشکلاتی در دستگاه گوارش مثل اسهال و تهوع

 خواب آلودگی طولانی مدت در اثر مصرف قرص های خوابی که برای طولانی شدن مدت خواب استفاده میشوند

 واکنشهای آلرژیک و حساسیتهای شدید ، مشکلاتی در عملکرد روزانه و حافظه

مشکلاتی در رانندگی و غذا خوردن به واسطه عدم بیداری و هوشیاری کامل.

انواع قرص های ضد افسردگی با خاصیت آرامبخش

گاهی اوقات، داروهای ضد افسردگی با دُزهای مصرفی پایین میتوانند به رفع مشکالت بیخوابی کمک کنند. هر چند که عموم مردم به خاطر این کاربرد داروهای افسردگی، به طور گسترده از آن استفاده میکنند، اما سازمان جهانی غذاوداروی آمریکا، قرصهای ضدافسردگی را برای رفع بیخوابی مجاز اعلام نکرده است. اگر بیخوابی یکی از عوارض افسردگی و اضطراب باشد، مصرف قرصهای افسردگی به رفع هر دو مشکل به طور همزمان کمک خواهد کرد. مثالهایی از قرصهای ضدافسردگی به شرح زیر است:

آمی تریپتیلین Amitriptyline( میرتازاپین یا رمرون(Mirtazapine (؛ (Trazodone).ترازودون

   

عوارض جانبی قرص های ضد افسردگی با خاصیت آرامبخش

قرصهای ضدافسردگی با خواص آرامبخشی هم دارای عوارض جانبی هستند: سرگیجه و مَنگی؛ سردرد؛ خواب آلودگی دائمی؛ خشکی دهان؛ حالت تهوع؛ ضربان قلب نامنظم؛ افزایش وزن؛ اختلال در حافظه و کارهای روزانه یبوست ، تاری دید

 نکات مراقبتی درباره مصرف قرص های خواب

مصرف انواع قرص خواب با نسخه و در مواردی قرص های خواب بدون نسخه، مانند قرصهای ضدافسردگی میتوانند موجب خطراتی برای افراد باردار، شیرده یا افراد مسن تر بشوند. افتادن از تخت و سقوط بر زمین در اثر مصرف قرص های خوابآور از جمله مشکلات رایجی است که برای افراد پیش میآید. برای ممانعت از بروز مشکلاتی از این دست، پزشکان معموال برای افراد مسن، مقدار مصرف یا دُز کمتری تجویز میکنند. بیماری های کلیوی، فشار خون پایین، آریتمی قلب، سابقه تشنج و ...، باعث ایجاد محدودیت در انتخاب قرص های خواب آور میشوند. حتی ممکن است، داروهایی که پزشک تجویز میکند یا داروهای خواب آوری که برای کمک به رفع بیخوابی روانه بازار میشوند نیز با داروهای مصرفی دیگر فرد، تداخل داشته باشند. بعضی از انواع قرص خواب هم با خود، اعتیاد و وابستگی به همراه میآورند؛ پس باید هنگام مصرف از دستورات پزشک تبعیت شود.

  

معاینه پزشکی

قبل از مصرف قرص خواب، بهتر است برای معاینهای کلی به پزشک مراجعه کنید. اغلب، پزشکان میتوانند دالیل خاص دچار شدن به بیخوابی را تشخیص بدهند. درصورتیکه بیش از چند هفته از مصرف قرص خوابتان میگذرد، درباره شیوه اثربخشی دارو با پزشک مشورت کنید.

مطالعه دستورالعمل مصرف قرص خواب با مطالعه شیوه مصرف دارو باید از شیوه و زمان مصرف کامال اطلاع پیدا کنید. عوارض جانبی مصرف هم معمولا در بروشور معرفی قرار میگیرد. در صورت وجود هرگونه ابهام باید از پزشک یا داروساز کمک بگیرید.

مصرف قرص فقط در هنگام رفتن به رختخواب

 انواع قرص خواب روی هوشیاری اثر میگذارند. پس برای پرهیز از وقوع خطر، بهتر است بعد از پایان فعالیتهای روزانه و در هنگام رفتن به رختخواب مصرف شوند.

مصرف قرص خواب

 در صورت داشتن زمان کافی برای خواب کامل تنها در صورتی از قرص های خواب استفاده کنید که مطمئن هستید امکان خوابیدن کامل به مدت هفت تا هشت ساعت برایتان مقدور است. در غیر این صورت بهتر است به سراغ مصرف قرص های خوابی بروید که برای خواب به مدت حداقل ۴ ساعت تنظیم و تهیه شده اند. این قرصها باعث بیدار شدن از خواب در شب میشوندتوجه به عوارض جانبی اگر در طول روز با مصرف قرص، حالت گیجی و خواب آلودگی دارید یا عوارض جانبی دیگری را در خود مشاهده میکنید، باید با پزشک درباره تغییر دُز مصرفی یا قطع آن مشورت کنید. شب قبل از فعالیت یا رویدادی مهم نباید از قرصی جدید استفاده کنید، زیرا نمیدانید که عوارض مصرف در روز بعد چگونه خواهد بود.

 

پرهیز از مصرف الکل

هیچگاه نباید الکل و قرص های خواب را باهم مصرف کنید. عوارض مصرف همزمان این دو ماده میتواند به شکل گیجی، سرگیجه و غش کردن ظاهر شود. ترکیب الکل با برخی داروهای خواب منجر به کندی تنفس و کُما میشود. ضمن اینکه الکل بیخوابی هم میآورد.

پیروی از نسخه پزشک برخی از انواع قرص خواب فقط برای مصرف در کوتاه مدت هستند. برای استفاده از قرص خواب با پزشک مشورت کنید و بیش از دُز تجویزشده، قرص مصرف نکنید. حتی اگر میزان دوز تجویزشده از سوی پزشک مؤثر واقع نمیشود، باز هم بدون اجازه او دست به افزایش میزان مصرف نزنید.

توجه به نکات لازم برای قطع مصرف

 برای قطع مصرف انواع قرص خواب هم باید از دستورالعملی که روی جعبه نوشته شده یا پزشک به شما میگوید، کاملا پیروی کنید. برخی از انواع قرص خواب را باید به تدریج کنار گذاشت. یادتان باشد که چند روز بعد از ترک قرصها ممکن است، بیخوابی موقتی به سراغتان بیاید. اگر مصرف قرص هم چاره ساز نباشد، باید از پزشک برای معرفی گزینه های دیگر کمک بگیرید.

        

............................................................................................................................................................................................................

تا آب شدم ، سراب  دیدم خود را                               دریا که شدم ، حباب دیدم خود را

آگاه شدم ،غفلت خود را دیدم                                   بیدار شدم ، به خواب دیدم خود را       (مولانا)

امام سجاد( ع) فرموده اند:

  چهارعمل مکروه روزی را کم میکند.

1-اظهار فقر ونداری کردن در حضور مردم.

2- خواب دیر هنگام شب وبعداز نماز صبح

3- تحقیر و کم ارزش شمردن نعمت های خدا

4- شکوه و گلایه داشتن از خداوند متعال