انواع راه های تزریق و داروهای تزریقی

[H1] [H2] [H3] Types of Injection Methods and Injection Drugs

دکتر حسین جعفری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

                     واحد پزشکی تهران گروه فارماکولوژی

رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی

پروردگارا سینه‌‏ام را گشاده دار، و کار را بر من آسان کن، گره از زبانم بگشاى تا سخنم را درک کنند.

******************************************************

تزریق –درشانش یا injection  در پزشکی به معنی روشی جهت وارد کردن داروهای مایع (آمپول) یا واکسن به داخل بدن با استفاده از سرنگ و سرسوزن تیز است.

عمل تزریق بجز سرنگ با وسایل دیگری همچون جت اینجکتور (افشانه زیر پوست بدون سوزن) نیز انجام  می شود.

محلول تزریقی: شکل مایع دارویی عاری از میکروب است که به وسیلهٔ سوزن به بدن انسان یا حیوان وارد میشود. تزریق جامد، گونه‌ای از تزریق است که پس از حل کردن ماده جامد دارویی در آب تزریقی درست  می‌شود. تزریق‌ها به صورت نامیزه و سوسپانسیون هم وجود دارد.

 

کیفیت تزریق ها

 محلول تزریق عاری از میکروب است و به این معنی است که هیچ گونه میکروب، ویروس یا ماده ارگانیک که به وسیله میکروب‌ها ساخته می‌شود در محلول تزریقی وجود ندارد. لازم است که فشاراسمزی محلول تزریق با خون برابر باشد.

ساختن محلول تزریقی

آب استریل مهم‌ترین حلال برای ساختن مایع تزریق است. این آب به روش ویژه‌ای ساخته می‌شود و عاری از میکروب، ویروس، مواد معدنی و مواد تب‌آور است. می‌تواند بجز آب از محلول ارگانیک برای ساختن تزریق استفاده می شود.

محلول های ارگانیک       الکل_روغن گیاهی_ماکروگول_گلیسیرین

ایران به لحاظ میزان مصرف دارو جزء 20 کشور نخست دنیاست و بالاترین مصرف سرانه دارو در جهان را دارد.

در ایران، مصرف سرانه داروهای تزریقی در سال  4برابر میانگین جهانی است،این در حالی است که تزریقات، به تنهایی و جدای ازعوارض دارو، خود فرآیندی خطرآفرین است. آبسه، عفونت و ابتلا به بیماری های ویروس و میکروبی از عوارض تزریق هستند.

داروی تزریقی بهتر است یا داروی خوراکی؟

اصولا داروها به چند دسته ی کلی تقسیم می شوند و بسته به نوع بیماری، پزشک تشخیص می دهد که بیمار نیاز به داروی خوراکی دارد یا تزریقی.بعضی از داروها توسط روده جذب نمی شوند و باید با تزریق آمپول وارد بدن شوند.

گاهی اوقات نیز دوز تجویزی دارو زیاد است مانند آنتی بیوتیک ها، که باید از طریق رگ جذب شوند و به همین دلیل تزریق، بهترین انتخاب است.اما در بسیاری از مواقع دارو باید به صورت شربت یا پودر حل شدنی در آب مصرف شود و داروی تزریقی در این مورد، بی فایده و حتی زیان آور است.

اثر بخشی داروهای تزریقی لزوماً بیشتر از داروهای خوراکی نیست.

بسیار دیده شده که فردی با تزریق یک ویتامین ساده یا خوردن یک قرص بدون تجویز پزشک، جان خود را ازدست داده است. به هنگام تزریق یک داروی تزریقی حتماً باید در رابطه با سابقه پیدایش عوارض در برخورد قبلی با سایر اشکال داروی مورد نظر اطلاع داشت

زیرا بروز مجدد آن عارضه می تواند کشنده و یا تهدید کننده حیات باشد.

عوارض داروهای خوراکی بسیار کمتر از انواع تزریقی است و همواره در علم پزشکی توصیه می شود که ازدرمان های تزریقی کمتر استفاده شود. انجام تزریقات نیاز به شرایط محیطی مناسب و رعایت لزومات بهداشتی مانند استریلیزه کردن مکان تزریقات، برخورداری از تخصص لازم در این زمینه و گذراندن دوره‌های تئوری و عملی دارد.و ای امر هزینه تقبل شده  توسط بیمار و سیستم بهداشتی را افزایش می دهد.

 تزریق آمپول از جمله موارد پزشکی لازم بوده که باید زیر نظر پزشک و درمرکز بهداشتی انجام شود.

اکثر افراد در هنگام تزریقات از شدت ترس دچار افت فشار خون شده و این عکس‌‌العمل بدن، شوک‌های مقطعی رادر هنگام تزریقات به دنبال دارد.

تزریق زیر جلدی

تجویز دارو طبق نیاز بیمار

تجویز دارو به منظور جذب آهسته تر در مقایسه با تزریق عضلانی یا وریدی

این تزریق معمولا  توسط بیمار انجام میشود و نیاز به مهارت خاصی ندارد.بافت زیر جلدی Subcutaneous)) یک بافت همبند غنی از بافت چربی با خونرسانی کم بوده و به همین دلیل معمولاً سرعت جذب دارو در آن طولانی تر از عضله است. هدف از تزریق زیر جلدی، جذب آرام دارو و با حجم تزریق محدود می باشد.

نکته:از ماساژ دادن ناحیه، پس از تزریق انسولین یا هپارین باید خودداری شود چراکه باعث جذب سریعتر دارو شده و باعث التهاب بافتی میگردد.

سرنگ های مخصوصی که اصطلاحا"رنگ انسولین نامیده میشوند و برای تزریق داروهای داخل قلم (پن) ازسر داروهای زیرجلدی معموال به شکل ویال یا قلم های از پیش پرشده هستند که برای تزریق داروهای داخل ویال ازسوزن های مخصوص استفاده می شود.

نکته قابل توجه در استفاده از سرنگ ها رعایت زاویه مناسب در تزریق استتوصیه میشود در تزریق توسط سرنگ،زاویه 45 درجه ای بین سطح پوست و سوزن ایجاد شود تا دارو بخوبی در محل مناسب برای جذب تزریق شود.

محل مناسب تزریق زیرجلدی در بدن:

پشت بازوها(بخش خارجی بازو)

روی ران ها                  روی باسن                  ناحیه پهلوها

دور ناف به فاصله 4 انگشت از ناف به سمت پهلو ها

تفاوت محل های تزریق بدلیل تفاوت سرعت جذب دارو در آنهاست بطوریکه بیشترین سرعت جذب دارو در ناحیه

اطراف ناف و کمترین آن مربوط به روی ران ها است.

در صورتی که فرد به مدت محدود از این روش تزریق استفاده میکند،محل تزریق با توجه به شرایط فرد(مثال تزریق دورناف در صورت وجود چربی دور شکمی مناسب) توسط پزشک تعیین میشود اما در افرادی که طولانی مدت ازاین روش تزریق استفاده میکنند، مانند افراد دیابتی،توصیه میشود برای جلوگیری از آسیب بافت در محل تزریق، تزریق ها بصورت چرخشی در نواحی مختلف بدن و در بخش های مختلف هر محل ، انجام شود.

توصیه های مهم:

قبل از هربار تزریق محل تزریق توسط پنبه و الکل بخوبی پاکسازی شود.

بعد از تزریق محل تزریق را فشار ندهید چون احتمال خروج دارو از زیر جلد به سطح پوست وجود دارد.

در شرایطی که طول سوزن برای ضخامت پوست شما مناسب نباشد و یا سوزن در اثر استفاده مکرر کند شده باشد احتمال خونریزی پس از خارج کردن سوزن از پوست وجود دارد که جای نگرانی نیست و با استفاده از سوزن مناسب مشکل رفع خواهد.

در صورت عدم اجرای برنامه چرخشی تزریق در اندام ها،تجمع چربی و تغییر شکل بافت در محلی که مکررا مورد تزریق قرار میگیرد رخ میدهد که علاوه بر تاثیری که در ظاهر و آن اندام دارد،جذب دارو را هم با اختلال مواجه میکند.میتوان با مراجعه به پزشک محل مورد نظر را طی جراحی اصلاح کرد.

احتمال بروز التهاب،خارش یا قرمزی در موضع تزریق بخصوص در روزهای اول شروع استفاده از این روش وجود دارد ، اما اگر این التهابات پوستی ادامه پیدا کند و یا در سایر بخش های بدن نیز مشاهده شود برای تشخیص علت این عارضه باید سریعا به پزشک خود مراجعه کنید.

تزریق عضلانی (IM)

رایجترین نوع تزریق آمپول به بیمار معمولاً به شیوه تزریق ماهیچه‌ای است. هنگامیکه دارو جذب گوارشی ندارد یا به آن آسیب می‌زند یا پس از جذب در کبد به مقدار زیاد تخریب می‌شود مجبور به استفاده از روش تزریق هستیم. در بین روش‌های مختلف تزریق چنانچه مقدار دارو زیاد باشد و یا بافت‌های سطحی را تحریک کند و یا احتیاج به جذب سریعتر باشد آن را داخل ماهیچه تزریق می‌کنند .

نحوه تزریق آمپول : معمولاً سرنگ ۲ - ۵ میلی لیتری بکار می‌رود. شماره و طول سوزن بسته به نوع ماهیچه؛ محل تزریق یا میزان بافت چربی که ماهیچه مورد نظر را پوشانیده‌است و سن بیمار متفاوت می‌باشد.

برای تزریق در ماهیچه سرینی (گلوتئال) معمولاً از سوزن شماره ۲۰ - ۲ استفاده می‌شود و برای تزریق در ماهیچه دالی معمولاً از سوزن شماره ۲۳ - ۲۵ استفاده می‌شود.

محل تزریق آمپول

ناحیه پشت سرینی (دورسوگلوتئال) برروی ماهیچه‌های ضخیم باسن

محل تزریق در این ماهیچه معمولاً قسمت فوقانی خارجی یا ربع فوقانی خارجی باسن در حدود ۵-۸ سانتی متر پایین تر از کرست ایلیاک خواهد بود که به دو روش مشخص می‌گردد.

یک لب باسن را با خطوط فرضی به چهار قسمت تقسیم کنید در این هنگام شما با لمس کرست ایلیاک از انتخاب محل صحیح تزریق که به اندازه کافی بالا می‌باشد مطمئن شده‌اید.

نتخاب محل تزریق بدون لمس کرست ایلیاک روش مطمنی نخواهد بود.این عضله در کودکان کم تر از 2 سال به دلیل عدم تحرک کافی مکان مناسبی جهت تزریق نمی‌باشد و احتمال آسیب به اعصاب سیاتیک این نواحی وجود دارد.

ناحیه ونتروگلوتئال بر روی ماهیچه سرینی متوسط

 برای تعیین محل تزریق برروی این ماهیچه در بیمار می‌باید کف دست خود را بر روی تروکانتر بزرگ قراردهید به طوری که انگشتان وی متوجه سر بیمار باشد. معمولاً دست راست برای ران چپ به کار رفته و از دست چپ برای ران راست استفاده می‌شود .

انگشت سبابه بر روی بر جستگی فوقانی قدامی استخوان نشیمنگاهی قرار گرفته و انگشت میانی دست به طرف عقب کشیده شود به طوری که لبه کرست ایلیوم را لمس کنید سپس با انگشت خود به باسن آن فشار می‌آورد.                

 محل تزریق در این حالت مرکز مثلثی خواهد بود که با انگشت سبابه؛ میانی و لبه کرست ایلیاک تشکیل شده‌است. این محل برای کودکان و بزرگسالان قابل استفاده می‌باشد.                                                                        

بیمارمی تواند در وضعیت به پشت خوابیده قرارگیرد در این حالت بهتر است زانوها و لگن خم شده باشد تا ماهیچه مربوطه شل شود حجم قابل تزریق ۱ - ۵ میلی لیتر می‌باشد. 

 ماهیچه پهن داخلی (وستوس لترالیس)

ثلث این ماهیچه محل مناسبی برای تزریق خواهد بود که با تقسیم فاصله بین تروکانتر بزرگ و برجستگی خارجی زانو به سه قسمت و انتخاب ثلث میانی آن به دست می‌آید. این محل برای کودکان و بزرگسالان مورد استفاده می‌باشد بیمار می‌تواند در وضعیت خوابیده به پشت یا نشسته قرار گیرد. 

ماهیچه دالی

سطح خارجی این ماهیچه اغلب برای تزریق واکسن استفاده می‌شود.

تزریق داخل جلدی  (Id)

تزریق در پوست                     زاویه تزریق: حدود °۵ (بسیار سطحی)

برای بیمار توضیح دهید که تزریق دارو برجستگی کوچکی شبیه به یک تاول ایجاد می نمایدو بیمار با ورود سوزن در پوست احساس سوزش خفیفی خواهد کرد. برخی داروها تدریجاً از طریق مویرگها جذب شده وارد گردش خون می شوند و برجستگی ایجاد شده تدریجاً از بین می رود. دیگر داروها در محل باقی مانده، باعث ایجاد عکس العمل بافتی به صورت قرمزی و سفتی میشوند که لازم است در زمان مشخص (48- 24 ساعت بعد) تفسیر شوند. مثل تزریق پنی سیلین در پوست جهت انجام تست حساسیت .

  

تزریق وریدی (IV)

به تزریق سرم یا دارو به داخل ورید بیمار گفته می‌شود.

در مقایسه با سایر روش‌های تجویز دارو تزریق داخل وریدی ممکن است به دلایل زیر انجام گیرد: نیاز به درمان سریع بیمار (مانند اورژانس‌ها)، عدم توانایی تجویز خوراکی مانند بیمار دارای تهوع شدید یا در کما، تخریب دارو در اثر روشهای دیگر تجویز مانند اپی نفرین وریدی.

سرم درمانی

سرم درمانی اصطلاحاً به تزریق مایعات (سرم) داخل ورید بیمار برای درمان گفته می‌شود. اینکار در مواقع از دست دادن سریع مایعات مانند خونریزی، اسهال، استفراغ و سوختگی‌ها ضرورت می‌یابد. البته از روش تزریق داخل وریدی گاه برای جایگزِینی آب و الکترولیت مورد نیاز انسان نیز استفاده می‌شود مثلاً در انجام اعمال جراحی یا درمان افرادی که به دلایلی نمی‌توانند از راه دهان غذا بخورند.

فواید و مضرات تزریق وریدی

تزریق وریدی سریعترین روش مصرف دارو است. این روش می‌تواند برای داروها ی خوراکی که در بدن انسان به وسیلهٔ آنزیم تجزیه می‌شوند استفاده شود. می‌شود برای افرادی که بیهوش شده‌اند از این نوع تزریق استفاده کرد. با این روش تنها می‌توان داروهای محلول در آب را تزریق کرد. عوارض احتمالی این روش تزریق: احتمال عفونت بالا، احتمال بریدگی رگ، اثر زود هنگام دارو.

تزریق داخل نخاعی  Intra Thecal OR Intra Spinal

نوک سوزن را داخل مایع مغزی-نخاعی فرومی‌کنیم، زمانی از این تزریق استفاده می‌کنیم که می‌خواهیم دارو از سد خونی- مغزی عبور کند.  

                                                                        

معرفی چند نوع داروی تزریقی

انسولین

تزریق انسولین به صورت زیر جلدی انجام می گیرد ، زیرا این راه جذب دارو آهسته تر و درد آن کمتر از تزریق عضلانی است.                                                                                                

آمینو اسید  :    درمان تغذیه داخل وریدی.

فنتانیل(مسکن ، ضد التهاب ، ضد درد)

بالغین ( داروی کمکی در بیهوشی عمومی برای اعمال جراحی کوچک): 2 میکروگرم / کیلوگرم تزریق وریدی می شود. ( برای اعمال جراحی بزرگ)

مقدارمتوسط 20-2 میکروگرم /  کیلوگرم. ( در اعمال جراحی خیلی بزرگ مثل قلب باز ، ارتوپدیک ، نورولوژیک) 50-20 میکروگرم / کیلوگرم تزریق وریدی می شود.

کتامین            بیهوش کننده وریدی

آمیکاسین(:آنتی بیوتیک)   بزرگسالان 5 میلی گرم/کیلوگرم تزریق وریدی یا عضلانی هر 8 ساعت.

کودکان :ابتدا 10 میلی گرم/کیلوگرم و سپس 5.7میلی گرم/کیلوگرم هر24-18 ساعت به مدت 10 روز وریدی یا عضلانی.                                                                                                                        سفازولین(آنتی بیوتیک)بزرگسالان 250 میلی گرم تا 2 گرم به صورت عضلانی یا وریدی هر 8 ساعت حداکثردوز روزانه بسته به نوع بیماری12 گرم است.                                                                                              

 کودکان 250-50 میلی گرم /کیلوگرم به صورت عضلانی یا وریدی منقسم در4-3 دوز حداکثرتا 100 میلی گرم/کیلوگرم روزانه.

سفتریاکسون          تزریق عضلانی             پنی سیلین             تزریق عضلانی

برای هر چیز راهی است وراه بسوی بهشت دانش است. "رسول اکرم "

درواقع فقر عریانی و گرسنگی نیست، فقر آن است که روز و شبمان رابی‌اندیشه سر کنیم، فقر همان گردوخاک نشسته بر کتاب‌های نفیس کتابخانه‌ها است، فقر نبود آگاهی و دانش و تکنولوژی روز است که امیدآنکه روزگارمان سرشار از ثروت و غنای علم و دانایی و کمال باشد تاسیلاب تحریم‌هاجهانی نتواند قلب سرزمینمان ایران را به لرزه   درآورد

---